إمام،
محدث، حافظ و صدوق أبوزکریا یَحیَی بن عَبدِالله بن بُکَیر قُرشِي مَخزُومِي
مِصرِي غلام آزاد کرده شدۀ خاندان مخزوم بوده، و منسوب به جدش بُکَیر و معروف به
عبدالله بن بُکَیر می باشد. ابن یونس می گوید: یحیی بن بُکیر غلام آزاد کرده شدۀ
عمره دختر حنین بود، که عمره خودش نیز کنیز آزاد کرده شدۀ خاندان مخزوم بوده است.
نامبرده یکی از علمای بزرگ أهل سنت و جماعت، حافظ حدیث، فقیه، قاضِي و مفتی مصر و
راوی اخبار و تاریخ بوده، و در سرزمین های شام و مصر زندگی کرده است. وی در سال
154 هجری قمری مطابق سال 771 میلادی متولد و از همان اوان طفولیت به طلب علم
برآمده، چنانکه موطأ کتاب مشهور إمام مالک را هفده مرتبه از مولفش شنیده است. موصوف
در روز شنبه دوازدهم ماه صفر سال 231 هجری قمری مطابق سال 845 میلادی به عمر 77
سالگی درگذشت، و در مصر به خاک سپرده شد.(1، 5، 6 و 9)
إمام یحیی
بن بکیر مصرِي از آدم بن أبِي إیاس، إبراهیم بن أبِي عبله عقیلِي، إسرائیل بن یونس
بن أبِي إسحاق سبِيعِي، أنس بن عیاض بن ضمره لیثِي، بکر بن مٌضر بن محمد قرشِي
مصرِي، حجاج بن إبراهیم أزرق، حماد بن زید بن درهم أزدِي، حماد بن سلمه بن دینار
بصرِي، خلاد بن سلیمان حضرمِي، خنیس بن عامر بن یحیی معافرِي، زهیر بن محمد
تمِيمِي، زید بن حباب بن ریان تمیمِي، زین بن شعیب بن کریب معافرِي، سعد بن عبدالله
بن سعد أیلِي، سعد بن عبدالله بن سعد معافرِي، سعید بن کثیر بن عفیر أنصارِي،
سفیان بن عیینه بن میمون هلالِي، شعبه بن حجاج بن ورد عتکِي، شعیب بن لیث بن سعد،
ضمام بن إسماعیل مرادِي، ضَمره بن ربیعه، طلحه بن سنان بن حارث أیامِي، عبدالله بن
بکیر غنوِي، عبدالله بن ذکوان قرشِي، عبدالله بن سَمح بن أسامه سهمِي تُجِيبِي،
عبدالله بن سُوید مِصرِي، عبدالله بن صالح بن محمد بن مسلم جهنِي، عبدالله بن لَهِيعه
بن عقبه حضرمِي، عبدالله بن وَهب بن مسلم قرشِي، عبدالرحمن بن قاسم بن خالد بن
جناده عتقِي، عبدالرزاق بن همام بن نافع حمیرِي، عبدالعزیز بن أبِي حازم مخزومِي،
عبدالعزیز بن عبدالله بن أبِي سلمه ماجِشون، عبدالعزیز بن محمد دَرَاوَردِي،
عبدالملک بن عمرو قیسِي، عرابی بن معاویه حضرمِي، عطاف بن خالد مخزومِي، عقیل بن
خالد بن عقیل أیلِي، علِي بن داود بن یزید تمِیمِي، عمار بن معاویه بجلِي، عمرو بن
یحیی بن عماره أنصارِي، عمرو بن یزید فارسِي ساکن مصر، غَوث بن سلیمان بن زیاد بن
نُعَیم حضرمِي قاضِي، فضاله بن فضل بن فضاله تمیمِي، قره بن عبدالرحمن بن حیوئیل
معافرِي، لیث بن سعد فهمِي، مالک بن أنس أصبحِي، مالک بن حارث سلمِي، مالک بن
عتاهیه بن حرب کندِي، محمد بن إدریس شافعِي، محمد بن أبِي ذئب عامرِي، محمد بن رمح
بن مهاجر تجیبِي، محمد بن شهاب زهرِي، مروان بن معاویه بن حارث فزارِي، مستلم بن
سعید ثقفِي، مسلم بن خالد بن سعید زنجِي، معروف بن واصل سعدِي، مغیره بن عبدالرحمن
بن عبدالله حِزامِي، مغیره بن عبدالرحمن بن حارث مخزومِي، مُفَضَّل بن فَضاله بن
عبید قتبانِي، مفضل بن مطهر کاتب، موسی بن ربیعه جمحِي، میمون بن یحیی بن أسلم
قرشِي، نعیم بن میسره رازِي، هِقل بن زیاد سکسکِي، یحیی بن صالح أیلِي، یزید بن
عبدالله بن أسامه بن هاد لیثِي، یعقوب بن عبدالرحمن قارِي، یونس بن بکیر بن واصل
شیبانِي و تعدادی دیگر حدیث روایت نموده، و از او محمد بن إسماعیل بخارِي، إبراهیم
بن إسحاق بن إبراهیم ثقفِي، أبراهیم بن حارث بن إسماعیل بغدادِي، إبراهیم بن دینار
تمار، إبراهیم بن أبِي داود أسدِي، إبراهیم بن سعید جوهرِي، إبراهیم بن عبدالله بن
جنید ختلِي، إبراهیم بن عبدالله بن حاتم هروِي، إبراهیم بن محمد غزال، إبراهیم بن
محمد بن یوسف فزارِي، إبراهیم بن هانِي نیشابورِي، إبراهیم بن هیثم بن مهلب ناقد،
أحمد بن محمد بن حجاج بن رِشدین بن سعد، أحمد بن إبراهیم بن ملحان بلخِي، أحمد بن
إسحاق بن بهلول تنوخِي، أحمد بن حماد بن مسلم تجیبِي، أحمد بن داود بن موسی مکِي،
أحمد بن سعد بن إبراهیم زهرِي، أحمد بن سفیان نسائِي، أحمد بن سیار بن أیوب
مروزِي، أحمد بن علِي بن حسین مدائنِي، أحمد بن فضل صائغ، أحمد بن محمد بن
عبدالعزیز بن جعد وشاء، أحمد بن محمد بن
عیسی برتِي، أحمد بن منصور بن سیار بن مبارک رمادِي، أحمد بن موسی بن جریر أزدِي، أحمد
بن نصر بن زیاد قرشِي، أحمد بن یحیی بن خالد بن حَیَّان رقِي، أزرق بن علِي بن
مسلم حنفِي، إسحاق بن إبراهیم قطان، إسماعیل بن إبراهیم بن بسام ترجمانِي، إسماعیل
بن إسحاق بن إسماعیل قاضِي، إسماعیل بن عبدالله أصفهانِي معروف به سمویه، إسماعیل
بن عبدالله بن مسعود عبدِي، أصبغ بن فرج بن سعید بن نافع أموِي، بَقِي بن مَخلَد
أندلسِي، حارث بن أبِي أسامه تمیمِي، حرمله بن یحیی تُجِيبِي، حسان بن عبدالله بن
سهل کندِي، حسن بن جریر بن عبدالرحمن زنبقِي، حسن بن غلیب بن سعید بن مهران أزدِي،
أبوعلِي حسن بن فرج أزدِي غَزِّي که از وی موطأ را روایت کرده است، حسن بن محمد بن
عبدالله بن شعبه أنصارِي، حسین بن حمید بن موسی مکِي، حمید بن مخلد بن قتیبه بن
عبدالله أزدِي، خیر بن عرفه بن عبدالله تجیبِي، أبومسلم خیر بن مُوَفَّق، ربیع بن
سلیمان بن داود بن إبراهیم أزدِي، أبوالزَّنباع رَوح بن فرج قَطَّان، سهل بن
زَنجَلَه رازِي، طاهر بن عیسی بن إسحاق تمیمِي، طُفیل بن زید نَسفِي، عباس بن محمد
بن حاتم بن واقد دورِي، عبدالله بن أحمد بن زکریا تمیمِي، عبدالله بن حسن بن أحمد
حرانِي، عبدالله بن حماد بن أیوب بن طفیل آملِي، عبدالله بن صالح بن محمد بن مسلم
جهنِي، عبدالله بن عبدالحکم بن أعین بن لیث مالکِي، عبدالله بن عبدالرحمن مصرِي،
عبدالله بن عبدالرحمن بن فضل دارمِي، عبدالله ابن أبِي الدنیا قرشِي، عبدالله بن
أبِي شیبه عبسِي، عبدالله بن محمد بن أیوب مخرمِي، عبدالله بن محمد بن عمرو أزدِي،
عبدالله بن محمد بن یحیی کرمانِي، عبدالله بن مسلمه بن قعنب حارثِي، عبدالله بن
وهب بن مسلم قرشِي، عبدالرحمن بن إبراهیم دُحَیم دمشقِي، عبدالرحمن بن جارود بن
عبدالله أحمرِي، عبدالرحمن بن حاتم مرادِي، أبوالقاسم عبدالرحمن بن معاویه عُتبِي،
پسرش عبدالملک بن یحیی بن بُکَیر، عبید بن عبدالواحد بن شریک بزار، أبوزُرعه
عبیدالله بن عبدالکریم رازِي، عثمان بن سعید بن خالد دارمِي، عثمان بن عبدالله بن
محمد بن خرزاذ أنطاکِي، علِي بن داود بن یزید تمیمِي، علِي بن عبدالرحمن بن محمد
مخزومِي، أبوخیثمه علِي بن عمرو بن خالد حَرَّانِي، علِي بن معبد مصرِي، عمران بن
موسی بن حمید ملیجِي، عمرو بن أحمد قرشِي، عمرو بن ربیع بن طارق هلالِي، عمرو بن
أبِي طاهر بن سَرَّح مصرِي، عمیر بن مرداس زریقِي، عیسی بن موسی صفار، فضل بن عباس
رازِي، فضل بن عباس بن مهران اصفهانِي، فضل بن محمد بن مسیب بیهقِي، فهد بن سلیمان
بن یحیی نحاس، أبوعبید قاسم بن سلام هروِي، مالک بن عبدالله بن سیف تُجِيبِي، محمد
بن إبراهیم فوشنجِي، محمد بن إبراهیم بن سعید عبدِي، محمد بن إبراهیم بن مسلم
خزاعِي، محمد بن أحمد بن حماد وراق، محمد بن أحمد بن نصر ترمذِي، أبوحاتم محمد بن
إدریس رازِي، محمد بن إسحاق صاغانِي، محمد بن إسماعیل بن سمره أحمسِي، محمد بن
إسماعیل بن یوسف سلمِي، محمد بن حسین سمنانِي، محمد بن خزیمه بن راشد أسدِي، محمد
بن داود بن جراح کاتب، محمد بن داود بن أبِي نصر سمنانِي، محمد بن عبدالرحمن بن حسن
جعفِي، محمد بن عبدالله بن عبدالحکم بالسِي، محمد بن عبدالله بن نُمیر همدانِي،
محمد بن عمرو بن تمام کلبِي، محمد بن عیسی بن سوره ترمذِي، محمد بن غالب بن حرب
تمار، محمد بن أبِي القاسم ثقفِي، محمد بن یحیی بن عبدالله ذُهلِي، أبوالأحوص محمد
بن هیثم قاضِي عُکبَرا، مطرف بن قیس أندلسِي، معاذ بن مثنی عنبرِي، موسی بن محمد
بن أبِي عوف صفار، نضر بن عبدالجبار بن نصیر مرادِي، یحیی بن أیوب بن بادِي
عَلَّاف مصرِي، یحیی بن عثمان بن صالح سَهمِي، یحیی بن محمد بن سکن قرشِي، یحیی بن
معین، یزید بن سنان قرشِي، یعقوب بن سفیان فسوِي، یوسف بن عبدالهادِي مقدسِي، یونس
بن حبیب بن عبدالقاهر عجلِي، یونُس بن عبدالأعلِي صَدفِي و عده أی دیگر غیر از
ایشان روایت کرده اند. احادیث او را مسلم و ابن ماجه نیز در کتب خود آورده اند.(1
و 10)
أحمد بن شعیب نسائی او را ضعیف گفته، و در جای
دیگر می گوید: یحیی بن بکیر ثقه نیست. یحیی بن معین می گوید: یحیی بن بکیر موطأ را
از حبیب کاتب لیث شنیده است. زکریا بن یحیی ساجی می گوید: یحیی بن بکیر صدوق است،
و بیشترین روایت از لیث بن سعد را داشته است. أبوأحمد بن عدی جرجانِي می گوید: او
همسایه لیث بن سعد بود، و ثابت ترین کس در روایت از وی می باشد. أبویعلی خلیلِي می
گوید: ثقه است. عبدالباقِي بن قانع بغدادِي نیز او را مصری ثقه گفته است.(6 و 10)
إمام أبومحمد عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي در
کتاب الجرح و التعدیل می نویسد: از پدرم راجع به یحیی بن عبدالله بن بکیر مصرِي
پرسیدم، گفت: حدیث وی نوشته شود، اما به آن حجت آورده نشود.(4)
در حاشیه کتاب أسامِي من روی عنهم محمد بن
إسماعیل البخارِي آمده است: از أبوزکریا یحیی بن عبدالله بن بکیر مخزومِي مصرِي
190 حدیث روایت گردیده، که از جمله آنها 178 حدیث به روایت از لیث بن سعد، 5 حدیث
به روایت از مالک، 2 حدیث به روایت از بکر بن مضر بن محمد مصرِي و 4 حدیث به روایت
از یعقوب بن عبدالرحمن بن محمد قارِي ساکن اسکندریه می باشد.(7)
أمام محمد بن إسماعیل بخاری در تاریخ کبیر او
را یحیی بن عبدالله بن بکیر مخزومِي شامی گفته، اما دیگر مورخین او را یحیی بن
عبدالله بن بکیر مخزومی مصرِي گفته اند. بخاری می گوید: یحیی بن عبدالله بن بکیر
از کسی از اهل حجاز حدیث روایت نکرده است.(3)
إمام أبوحاتم محمد بن حِبَّان بستِي در کتاب
تقریب الثقات یحیی بن عبدالله بن بکیر مخزومی را در شمار ثقات آورده، و می نویسد:
یحیی بن عبدالله بن بُکیر مَخزومِي از جمله تَبعِ الأتباع و از اهالی مصر بوده، و
در سال 231 هجری قمری وفات یافته است.(2)
إمام أبوعبدالله
شمس الدین ذهبِي در کتاب سیر أعلام النبلاء می نویسد: إمام حافظ أبوزکریا یحیی بن
عبدالله بن بکیر قرشِي مخزومِي مصرِي عالمی برجسته، عارف در حدیث و تاریخ، أگاه در
فتوا و شخصیتی متدین و صادق بوده است.(5)
إمام شهاب الدین أبِي الفلاح ابن عماد حنبلِي
در کتاب شذرات الذهب آورده است: حافظ أبوزکریا یحیی بن عبدالله بن بکیر مخزومِي
مصرِي در ماه صفر سال 231 هجری قمری درگذشت، او کتبی را تصنیف و کتاب موطأ امام
مالک را هفده مرتبه از وی شنید. أبن ناصرالدین می گوید: او از یاران مالک بن أنس و
لیث بن سعد و شخصیتی ثقه بوده است.(8)
خیرالدین زرکلِي در کتاب الأعلام می نویسد:
محمد بن یوسف کندی در کتاب تاریخ مصر و ولاتها از یحیی بن عبدالله بن بکیر مصرِي
یادآوری نموده، و می نویسد: بیشترین روایت را از وی ابن المدینِي آورده است.(9)
أبوسعید بن یونس می گوید: یحیی بن بکیر در سال
154 هجری قمری متولد و در سال 231 هجری قمری درگذشت. عبدالغنِي بن سعید مصرِي گفته
است: موصوف در سال 155 هجری قمری متولد و بعد از سال 230 هجری قمری وفات یافته
است. و بقی بن مخلد اندلسِي به نقل از پسرش عبدالله می گوید: یحیی بن بکیر در روز
شنبه دوازدهم ماه صفر سال 231 هجری قمری وفات یافته است.(1)
منابع
و مآخذ:
1 –
تهذیب الکمال – جلد سی و یکم – از صفحه 401 الی صفحه 404 – به شماره 6958 – تالیف حافظ
جمال الدین مزی – عربی.
2 -
تقریب الثقات – صفحه 1282 – به شماره 15382 – تالیف امام محمد بن حبان بستی –
عربی.
3 –
تاریخ کبیر – جلد هشتم – قسم دوم از جزء چهارم – صفحه 285 – به شماره 3019 – تالیف
امام محمد بن اسماعیل بخاری – عربی.
4 –
الجرح والتعدیل – جلد نهم – صفحه 202 – به شماره 16337/ 682 – تالیف أبومحمد عبدالرحمن
ابن أبِي حاتم رازِي – عربی.
5 –
سیر اعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 1105 و 1106 – به شماره 1752 – طبقه دوازدهم –
تالیف إمام شمس الدین ذهبی – عربی.
6 –
تهذیب التهذیب – جلد ششم – صفحه 147 و 148 – به شماره 8857 – تالیف حافظ ابن حجر
عسقلانی – عربی.
7 –
اسامِي من روی عنهم محمد بن إسماعیل البخارِي – حرف یاء – صفحه 223 – به شماره 275
– تالیف ابن عدِي جرجانِي – عربِي.
8 –
شذرات الذهب – جلد دوم – صفحه 185 – حوادث سال 231 هجری قمری – تالیف ابن عماد
حنبلی – عربی.
9 –
اعلام زرکلی – جلد هشتم – صفحه 154 – حرف یاء – تالیف خیرالدین زرکلِي – عربی.
10 – موسوعة الحدیث – معلومات عن الراوِي – عربی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر