حَاتِم
بن إسمَاعِیل کُوفِي مَدَنِي حَارثِي
حافظ
محدث أبو إسماعیل حاتم بن إسماعیل بن محمد بن عجلان کُوفِي مَدَنِي حارثِي از
موالی بنی عبدالمَدَان از بنی حارث بن کعب بوده، در کوفه و سپس مدینه زندگی کرده،
و در شب جمعه هفت شب از ماه جمادی الأول سال 187 هجری قمری باقی مانده بود، که در
مدینه وفات یافته است.
موصوف از أسامه بن زید لیثِي، إسحاق بن سعد بن
کعب بن عجره قضاعِي، إسماعیل بن إبراهیم بن عبدالرحمن قرشِي، أفلَح بن حُمَید بن
نافع أنصارِي، أنِيس بن أبِي یحیی أسلمِي، بَسَّام بن عبدالله صَیرَفِي، بِشر بن
رافع حارثِي، بشیر بن مُهاجر غنوِي، بُکَیر بن مِسمار قرشِي، جعفر بن محمد بن علِي
بن حسین بن علِي بن أبِي طالب معروف به إمام جعفر صادق، جُعَید بن عبدالرحمن بن
أوس مدنِي، جَهضَم بن عبدالله یمامِي، حارث بن عبدالرحمن بن عبدالله بن سعد أبِي
ذُناب دوسِي، حمزه بن أبِي محمد مَدَنِي، أبِي صَخر حُمَید بن زیاد خَرَّاط،
خُثَیم بن عِراک بن مالک غفارِي، ربیعه بن عثمان تَیمِي، سعد بن سعید بن کیسان
مقبرِي، سعید بن أبِي سعید مقبرِي، شریک بن عبدالله نَخَعِي قاضِي، شریک بن
عبدالله بن أبِي نمر لیثِي، أبِي واقد صالح بن محمد بن زائده لیثِي، صبیح فارسِي،
ضحاک بن عثمان بن عبدالله بن خالد بن حزام حزامِي، عبدالحمید بن جعفر بن عبدالله
بن حکم أنصارِي، عبدالله بن حسن بن حسن بن علِي بن أبِي طالب هاشمِي، عبدالله بن
حسین بن عطاء بن یسار هلالِي، عبدالله بن محمد بن سمعان أسلمِي، عبدالله بن مسلم
بن هُرمُز فدکِي، عبدالله بن هرمز یمانِي، عبدالأعلی بن عبدالله بن أبِي فروة
أموِي، عبدالرحمن بن حارث بن عبدالله بن عیاش بن أبِي ربیعه مخزومِي، عبدالرحمن بن
حبیب بن أردَک مخزومِي، عبدالرحمن بن حَرمَلَه بن عمرو أسلمِي، عبدالرحمن بن حرمله
کوفِي، عبدالرحمن بن حمید بن عبدالرحمن بن عوف زهرِي، عبدالرحمن بن عطاء بن أبِي
لبیبه قرشِي، عبدالرحمن بن عیاش أنصارِي، عبدالملک بن حسن بن أبِي حکیم جارِي،
عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج مکِي، عمر بن نُبَیه کَعبِي، عمران بن مسلم قصیر،
عیسی بن أبِي عیسی، عیسی بن ماهان بن اسماعیل رازِي، عیسی بن موسی تیمِي، فضل بن
موسی سینانِي، فطر بن خلیفه مخزومِي، کثیر بن زید مدنِي، مجمع بن یعقوب بن مجمع بن
یزید أنصارِي، محمد بن خازم أعمی، محمد بن سلیمان کِرمانِي، محمد بن سمعان أسلمِي،
محمد بن عبدالرحمن بن مغیره بن حارث عامرِي، محمد بن عبدالله بن أبِي مریم خزاعِي،
محمد بن عثمان بن عبدالرحمن بن سعید مخزومِي، محمد بن عَجلان قرشِي، محمد بن
عُماره بن عمرو بن حزم أنصارِي، محمد بن عمرو بن علقمه لیثِي، محمد بن یوسف
خواهرزادۀ نَمِر، مصعب بن ثابت بن عبدالله بن زبیر بن عوام زبیرِي، معاویه بن أبِي
مزرد مدنِي، مُهاجر بن مسمار قرشِي، موسی بن عُقبه قرشِي، نضر بن کثیر أزدِي،
أبوحنیفه نعمان بن ثابت بن زوطِي تیمِي، هشام بن إسحاق بن کِنانه مدنِي، هِشام بن
عُروه بن زبیر بن عوام أسدِي، یحیی بن سعید بن قیس أنصارِي، یحیی بن محمد بن
عبدالرحمن بن وردان أنصارِي، یزید بن أبِي عُبید أسلمِي، یعقوب بن عمرو بن عبدالله
بن عمرو بن أمیه ضًمرِي، یعقوب بن عمرو بن کعب معافرِي، أبِي جَزرَه یعقوب بن
مجاهد مخزومِي، یونس بن عبید بن دینار عبدِي، أبِي بکر بن یحیی بن نَضر أنصارِي،
أبِي علِي کُوفِي، أبِي مَلِيح فارسِي و تعدادی
دیگر حدیث روایت کرده،
و
او از إبراهیم بن حمزه بن محمد بن حمزه بن مصعب زُبیرِي، إبراهیم بن عبدالله بن
حاتم هروِي، إبراهیم بن عبدالرحمن بن یزید عنسِي، إبراهیم بن عیسی طالقانِي،
إبراهیم بن منذر بن عبدالله حزامِي، إبراهیم بن موسی رازِي، إبراهیم بن هارون بلخِي،
أحمد بن حاتم بن یزید طویل، أحمد بن حجاج مَروزِي، أبویعلی أحمد بن علِي بن مثنی
موصلِي، أحمد بن قاسم بن حارث بن زراره قرشِي، إسحاق بن إبراهیم بن علاء بن ضحاک
زبیدِي، إسحاق بن أبِي اسرائیل مروزِي، إسحاق بن راهویه مروزِي، إسحاق بن إسماعیل
یتیم، أسد بن موسی بن إبراهیم أموِي، إسماعیل بن أبان أزدِي، إسماعیل بن خلیل
خزاز، أَصبَغ بن فرج بن سعید بن نافع أموِي، بشیر بن عُبَیس بن مرحوم بصرِي عطار،
جَندل بن والق، حسن بن إسماعیل بن سلیمان بن مجالد مجالدِي، خالد بن خداش بن عجلان
مهلبِي، داود بن عبدالله بن محمد جعفرِي، داود بن مخراق فریابِي، زکریا بن عدِي بن
زریق بن إسماعیل تیمِي، سعید بن عَمرو أشجعِي، سعید بن منصور بن شعبه خراسانِي،
سفیان بن سعید بن مسروق ثورِي، سفیان بن عیینه بن میمون هلالِي، سلیمان بن بلال
قرشِي، سلیمان بن عبدالرحمن دمشقِي، سوید بن نصر مروزِي، عبدالله بن عبدالوَهَّاب
حَجَبِي، أبوبکر عبدالله بن محمد بن أبِي الأسود بصرِي، أبوبکر عبدالله بن محمد بن
أبِي شیبه عبسِي، أبوجعفر عبدالله بن محمد نُفَیلِي، عبدالله بن مَسلَمه قَعنَبِي
حارثِي، عبدالله بن وهب بن مسلم قرشِي، عبدالرحمن بن مهدِي، عبدالرحمن بن یُونُس
مُستملِي، عبدالملک بن عمرو قیسِي، عُبَیس بن مرحوم عطار، عثمان بن سعید بن کثیر
بن دینار قرشِي، عثمان بن سعید بن مره مرِي، عثمان بن محمد بن أبِي شیبه عبسِي،
علِي بن بَحر بن بَرِّي قَطان، علی بن جعد بن عبید جوهرِي، علی بن عبدالله بن جعفر
بن نجیح معروف به ابن مدینِي، عمران بن خالد بن یزید بن مسلم بن أبِي جمیل دمشقِي،
عمرو بن زراره بن واقد کلابِي، عمرو بن محمد ناقد، قُتیبه بن سعید بن جمیل بن طریف
بغلانِي، مالک بن اسماعیل بن زیاد بن درهم نهدِي، محمد بن إدریس شافعِي، محمد بن
حسن مدینِي، محمد بن سعد بن منیع هاشمِي، محمد بن سعید بن سلیمان بن عبدالله
اصفهانِي، محمد بن سَلَمه باهلِي، محمد بن صَبَّاح تَوزِي، محمد بن صلت ثورِي،
محمد بن عَبَّاد مکِي، أبوثابت محمد بن عُبیدالله مدینِي، محمد بن عُبید مُحاربِي
کُوفِي، أبوکُرَیب محمد بن علاء بن کریب همدانِي، محمد بن عمرو سواق بَلخِي، محمد
بن مِهران رازِي جَمَّال، محمد بن یحیی بن علِي بن عبدالحمید کنانِي، مطرف بن
عبدالله یسارِي، معلی بن منصور رازِي، منجاب بن حارث بن عبدالرحمن تمیمِي، مهدی بن
جعفر بن جیهان بن بهرام زاهد، موسی بن أیوب بن عیسی نصیبِي، موسی بن داود ضبِي،
نعیم بن حماد بن معاویه بن حارث بن همام خزاعِي، هارون بن معروف بغدادِي، هشام بن
بَهرام مدائنِي، هشام بن خالد بن زید بن مروان سلامِي، هشام بن عَمَّار دمشقِي،
هَنَّاد بن سری تمیمِي، وضاح بن یحیی نهشلِي، یحیی بن آدم بن سلیمان أموِي، یحیی
بن صالح وحاظِي، یحیی بن غیلان بن عبدالله خزاعِي، یحیی بن فضل سجستانِي، یحیی ابن
معین، یحیی بن یحیی بن بکر بن عبدالرحمن نیشابورِي، یزید بن هارون واسطِي، یعقوب
بن حُمَید بن کاسب مدنِي، یعقوب بن صالح بن قاسم طَلحِي، یعقوب بن کعب بن حامد
حلبِي، یعقوب بن محمد زُهرِي، یوسف ین سلمان بصرِي و تعدادی دیگر روایت کرده اند.(1
و 11)
أبوبکر أثرم به نقل از محمد بن حنبل می گوید:
حاتم بن إسماعیل برایم محبوب تر است از دَراوَردِي. نسائِي می گوید: روایت از وی
باکی ندارد و باری هم گفته است که قوی نیست. عجلِي او را ثقه گفته است. إسحاق بن
منصور نیز به نقل از یحیی بن معین او را ثقه خوانده است. ابوالقاسم بن بشکوال می
گوید: حاتم بن اسماعیل فردی ثقه و ساکن مدینه بوده است. ابوبکر بیهقِي او را حجت
گفته است. أحمد بن صالح جیلی می گوید: او ثقه است. دارقطنی نیز او را ثقه گفته
است.(7)
شهاب الدین ابن عماد حنبلی می گوید: حاتم بن
أسماعیل مدنی فردی ثقه و کثیرالحدیث بوده، و در سال 186 هجری قمری درگذشته است.(10)
إمام محمد بن إسماعیل بخارِي در تاریخ کبیر می
نویسد: حاتم بن إسماعیل کوفِي الأصل و ساکن مدینه بوده، و در شب جمعه هفت شب از
ماه جمادی الأول سال 187 هجری قمری باقی مانده بود که وفات یافت.(2)
إمام أبوحاتم محمد بن حبان بستی در کتاب تقریب
الثقات حاتم بن إسماعیل را در شمار ثقات آورده، و می نویسد: أبو إسماعیل حاتم بن
إسماعیل کوفِي از تَبع الأتباع و ساکن مدینه بوده، و در سال 187 هجرِي قمرِي وفات
یافته است.(3)
إمام أبومحمد عبدالرحمن بن أبی حاتم در کتاب
الجرح والتعدیل می نویسد: أبِي إسماعیل حاتم بن إسماعیل کوفِي الأصل و مدینِي
الدار بوده است. ابن أبِي حاتم می گوید: از پدرم راجع به حاتم بن إسماعیل و سعید
بن سالم سوال کردم، گفت: حاتم برایم دوست داشتنی تر از سعید بن سالم است.(4)
خلیفه بن خیاط عصفرِي در تاریخش آورده است:
حاتم بن إسماعیل مکنی به أبا إسماعیل مولای خاندان حارث بن کعب بوده، و در سال 186
هجری قمری وفات یافته است.(6)
صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدِي در کتاب
الوافِي بالوفیات می نویسد: حافظ أبوإسماعیل حاتم بن إسماعیل مدنِي از موالی
خاندان عبدالمَدان و کوفِي الأصل بوده، و در سال 187 هجری قمرِي وفات یافته است.
احادیث او را بخارِي، مسلم، أبوداود، ترمذِي، نسائی و ابن ماجه در کتب شان آورده
اند.(8)
محمد بن سعد کاتب واقدِي در کتاب طبقات آورده
است: حاتم بن اسماعیل کنیه اش أبوإسماعیل بوده است. محمد بن سعد می گوید: محمد بن
عمر واقدِي می گفت که: حاتم مرا گواه گرفت، و پیش من اقرار کرد، که از وابستگان
خاندان عبدالمدان بن دبان از عشیرۀ حارث بن کعب است، سند آزادی پدرش را به من داد،
و گفت: تا نمرده ام آن را به کسی مگو. اصل حاتم از مردم کوفه بود، ولی به مدینه
آمده، و تا هنگام مرگ مقیم آن جا بود، و به سال 186 به روزگار خلافت هارون الرشید
خلیفه عباسی در مدینه درگذشت. محدثی مورد اعتماد، امین و پر حدیث بود.(9)
منابع
و مآخذ:
1 –
تهذیب الکمال – جلد پنجم – از صفحه 187
الی صفحه 191 – به شماره 992 – تالیف حافظ جمال الدین مزی – عربی.
2 –
تاریخ کبیر – جلد سوم - قسم دوم از جزء
دوم - صفحه 77 و 78 – به شماره 278 – تالیف امام محمد بن اسماعیل بخارِي – عربی.
3 –
تقریب الثقات – صفحه 318 – به شماره 2583 –
تالیف امام محمد بن حبان بستِي – عربی.
4 –
الجرح والتعدیل – جلد سوم – صفحه 272 – به شماره 3447/ 1154 – تالیف ابن ابی حاتم
رازی – عربی.
5 –
سیر أعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 690 و 691 – به شماره 1314 – طبقه هشتم –
تالیف إمام أبوعبدالله شمس الدین ذهبی – عربی.
6 –
تاریخ خلیفه بن خیاط – صفحه 276 – تالیف خلیفه بن خیاط عصفری – عربی.
7 –
تهذیب التهذیب – جلد اول – صفحه 460 – به شماره1171 – تالیف حافظ ابن حجر عسقلانی –
عربی.
8 - الوافِي بالوفیات – جلد یازدهم – صفحه 180 –
به شماره 2976 – تالیف صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدِي – عربی.
9 –
طبقات – جلد ششم – صفحه 310 – تالیف محمد بن سعد کاتب واقدی – ترجمه دکتر محمود
مهدوی دامغانی – فارسی.
10
– شذرات الذهب – جلد اول – صفحه 494 – حوادث سال 186 هجری قمری – تالیف شهاب الدین
ابن عماد حنبلی – عربی.
11
– موسوعة الحدیث – معلومات عن الراوی – عربی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر