علامه
حافظ أبوأُمَیَّه عَمرُو بن حَارِث بن یَعقُوب بن عبدالله بن أشَج أنصَارِي سَعدِي
مِصرِي مَدنِي غلام آزاد کردۀ شده قیس بن سَعد بن عُباده أنصارِي ساعدِي، مدنِي
الأصل و شخصیتی ثابت، عالم، فصیح، أدیب، شاعر، خطیب، ریاضِي دان، مفسر، محدث،
قارِي، فقیه و مفتی دیار مصر بوده است. جد وی یعقوب بن عبدالله بن أشج مدنِي از مدینه
به مصر رفت، و عمرو بن حارث در سال 90 هجری قمری مطابق به سال 709 میلادی در زمان
خلافت ولید بن عبدالملک خلیفه اموِي در سرزمین مصر متولد گردید، او معلم فرزندان
صالح بن علی بن عبدالله بن عباس هاشمی والی مصر از طرف أبِي العباس عبدالله بن
محمد معروف به سفاح خلیفه عباسی بود، و در ماه شوال سال 148 هجری قمری مطابق سال
765 میلادی در اول زمان خلافت أبوجعفر منصور دوانِيقِي خلیفه عباسی به عمر پنجاه و
هشت سالگی در مصر وفات یافت.(1 ،5 ، 6 و 12)
موصوف از إسماعیل بن إبراهیم أنصارِي مِصرِي،
أیوب بن موسی قرشِي، بکر بن سَوَاده جُذامِي، أبا عبدالله بُکیر بن عبدالله بن أشج
مخزومِي، ثابت بن میمون، أبِي علِي ثُمامه بن شُفَيّ هَمدانِي، جعفر بن ربیعه،
جُلاح أبِي کثیر، پدرش حارث بن یعقوب، حَبَّان بن واسع بن حبان أنصارِي، دَرَّاج
أبِي السَّمح، ربیع بن سَبرَه بن معبد جُهَنِي، ربیعه بن أبِي عبدالرحمن، زید بن
أسلم، زید بن أبِي أنِيسه، سالم أبِي
النضر، سالم الفَرَّاء، سعید بن حارث أنصارِي، سعید بن أبِي هلال، سلیمان
بن زیاد حَضرمِي، سلیمان بن عبدالرحمن دمشقِي کبیر، عامر بن یحیی مَعافرِي،
عَبَّاد بن سالم تُجیبِي، عبدالله بن سعید بن أبِي هند، عبدالله بن أبِي مُلَیکه،
عبدربه بن سعید أنصارِي، عبدالرحمن بن أبِي عمرو حجازِي، عبدالرحمن بن قاسم بن
محمد بن أبِي بکر صدیق، عَبدَه بن أبِي لُبابه، عبیدالله بن أبِي جعفر، أبِي
سَوِيَّه عُبید بن سَوِيَّه، عثمان بن عبدالرحمن، عطاء بن دینار، عُمَاره بن
غَزِيَّه مازنِي، عُمر بن سائب، عمرو بن دینار، عمرو بن شعیب، قَتاده بن دِعامه،
کَثِير بن فَرقد، کعب بن علقمه تَنُوخِي، أبِي الأسود محمد بن عبدالرحمن بن نَوفل
یتیم عروه، أبابکرمحمد بن مسلم بن شهاب زُهرِي، محمد بن مُنکدر، منذر بن عبید
مدنِي، موسی بن جُبیر، هشام بن عُروه، هشام بن أبِي رُقَیَّه لَخمِي، یحیی بن سعید
أنصارِي، یحیی بن میمون حضرمِي، أبورجاء یزید بن أبِي حبیب أزدِي، یزید بن عبدالله
بن قُسَیط، یونس بن یزید أیلِي، أبِي حمزه بن سُلَیم، أبِي زبیر مکِي، أبِي
عُشَّانه مَعافرِي، أبِي یونس مولای أبِي هریره و عده أی دیگر حدیث روایت نموده، و
از وی أسامه بن زید لَیثِي، بکر بن مُضَر، بُکیر بن عبدالله بن أشَج، رِشدِين بن
سعد، صالح بن کَیسان، أبومحمد عبدالله بن وَهب بن مسلم قرشِي، قَتاده، أبوالحارث
لَیث بن سَعد فَهمِي، أبوعبدالله مالک بن أنس أصبحِي، مجاهد بن جبر، محمد بن شعیب
بن شابور شامِي، موسی بن أعین جزرِي، نافع بن یزید بن أیوب کلاعِي، یحیی بن أیوب و
تعدادِي دیگر روایت کرده اند.(1، 6 و 7)
أبوداود می گوید: از أحمد شنیدم، که می گفت:
در بین ایشان یعنی اهالی مصر صحیح تر در روایت حدیث کسی از لیث و عمر بن حارث نمی
باشد. إسحاق بن منصور به نقل از یحیی بن معین می گوید: أبوزرعه، عجلِي، نسائِي و
دیگران او را ثقه گفته اند. یعقوب بن شیبه می گوید: یحیی بن معین او را جداً ثقه
می دانست. عمرو بن سواد به نقل از ابن وَهب می گوید: از سیصد و هفتاد شیخ شنیدم،
که می گفتند: من حافظ تر از عمرو بن حارث ندیدم.
حَرمله به نقل از ابن وهب می گوید: ما به واسطه أی چهار کس هدایت شدیم، که
دو کس از ایشان در مصر و دو کس در مدینه می باشند، لیث بن سعد و عمرو بن حارث در
مصر هستند، و مالک بن أنس و عبدالعزیز بن ماجِشون در مدینه می باشند، و اگر این ها
نبودی ما گمراه بودیم. ذهبِي در جواب حرمله می گوید: بلکه اگر خداوند ما را هدایت نکردِی ما گمراه
بودیم. اللهم لو لا أنتَ مَا أهتَدَینَا. سعید بن عُفیر می گوید: مردم با
عمرو بن حارث گفتگو می کردند، از او می پرسیدند، و از او روایت می کردند. مصعب بن
عبدالله زُبیرِي می گوید: عمرو بن حارث را صالح بن عبدالله هاشمِي برای تربیت و
آموزش فرزندانش از مدینه به مصر فرستاد. عباس دُورِي به نقل از یحیی بن معین می
گوید: عمرو بن حارث فرزندان صالح بن علِي هاشمِي را تعلیم می داد، در اول حالش از
نظر امکانات بسیار خراب بود، اما وقتی تعلیم آنها را به عهده گرفت، حالش خوب شد،
تا جائی که جامه های پر نقش و نگار ابریشمِي می پوشید. یحیی بن بکیر به نقل از لیث
بن سعد می گوید: عمرو بن حارث را در حالی می دیدم، که تمام لباس های وی از پیراهن،
رداء و ازار یک دینار ارزش نداشت، شب و روزها گذشت، زمانی او را دیدم، که لباس های
رنگارنگ ابریشمی می پوشید، إنَّا للهِ وَ إنَّا إلَیهِ رَاجِعُون! ابوبکر بن أبِي الدنیا می گوید: أبوزید
نُمَیرِي از قول محمد بن منصور می گوید: عمرو بن حارث برایم گفت: دو نوع شرافت
است، شرافت به واسطه علم، و شرافت به واسطه سلطان، اما شرافت بواسطه علم بهترین
آنها است. علاء الدین أبوعبدالله مغلطای بن قلیچ بکجرِي حکرِي به نقل از موسی بن سلمه
آورده است: وقتی که عمرو بن حارث از منزلش خارج می شد، مردم در صف ایستاده بودند،
و از وی از فقه، حدیث، قرآن، فرائض(میراث) ادبیات عرب، شعر و حساب سوال می کردند.
مغلطای به نقل از هارون بن عبدالله قاضِي می گوید: وقتی که صالح بن علی هاشمِي
والی مصر شد، برای تعلیم فرزندش فضل در جستجوی آموزگاری بود، او را به عمرو بن
حارث رهنمائی کردند، و بعد دارای مقام و حشمتی بلند گردید. امیر نصر ابن ماکولا می
گوید: عمرو بن حارث مصرِي شخصیتِي أدیب، فصیح، قاری و مفتی بود، و در زمان أبورجاء
یزید بن أبِي حبیب أزدِي مصرِي و أبوبکر عبیدالله بن أبِي جعفر مصرِي فتوی می داد.
خطیب ابوبکر احمد بن علی بغدادِي می گوید: عمرو بن حارث شخصیتی فقیه، قارِي، مفتِي
و ثقه بوده است.(2 و6)
إمام أبومحمد عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي در
کتاب الجرح والتعدیل آورده است: از پدرم دربارۀ أبِي أمیه عمرو بن حارث بن یعقوب
مصرِي سوال گردید، گفت: موصوف حافظ ترین مردمان در روزگارش بود، و در زمانه وی او
را در حفظ مانندی نبود. عبدالرحمن بن أبِي حاتم می گوید: از أبوزُرعه در بارۀ عمرو
بن حارث سوال گردید، ابوزرعه گفت: او مصری ثقه است.(3)
إمام محمد بن حبان بستِي در کتاب تقریب الثقات
عمرو بن حارث را در شمار ثقات آورده، و می نویسد: أبوأُمَیَّه عمرو بن حارث بن
یعقوب از موالی انصار و از اتباع تابعین بوده، و او را در شمار مصریان آورده اند.
موصوف تربیت کننده صالح بن علی، از حفاظ قابل اعتماد و مردی پرهیزگار و متدین بود،
و در سال 147 یا 148 هجری قمری درگذشت.(4)
ابن عساکر دمشقِي در تاریخ دمشق می نوبسد: أبوأمَیَّه
عمرو بن حارث بن یعقوب بن عبدالله أنصاری فقیه مصرِي چنان که أبوعمر محمد بن یوسف
بن یعقوب کندِي مصرِي در کتاب امراء مصرِي ذکر کرده است، از بزرگان هیئتی بود که
برای بیعت به نزد یزید بن ولید معروف به یزید سوم خلیفه اموی رفتند، نامبرده نیز
با صالح بن علی هاشمی در نبرد تابستانی وی به دمشق رفت. محمد بن عبدالله از یحیی
بن بکیر روایت نموده، که گفت: به مدینه رفتم
و مالک را دیدم، برایم گفت: از کجا هستی؟ گفتم: از مصر. گفت: دُرَّ غواصان
چه کار می کند؟ گفتم: دُرَّ غواصان کیست؟ گفت: عمرو بن حارث همان که دارای شان
بلندی است. عمرو بن حارث همان که دارای شان بلندی است. عبدالرحمن از پدرش و او از
سلیمان بن أشعث روایت نموده، که گفت: از أحمد بن حنبل شنیدم، که می گفت: در بین
اهالی مصر صحیح الحدیث تر از لیث بن سعد و عمرو بن حارث کسی نیست.(7)
محمد بن سعد کاتب واقدی در کتاب طبقات آورده
است: عمرو بن حارث بن یعقوب آزاد کرد و وابستۀ انصار و انشاء الله ثقه بوده است،
او به سال 147 یا 148 هجری قمری به روزگار حکومت ابوجعفر منصور دوانیقِي درگذشته
است.(8)
إمام مؤرخ و محدث أبِي سعید عبدالرحمن بن أحمد بن
یونس صدفِي مصرِي در تاریخ المصریین می نویسد: أبوأمیه عمرو بن حارث بن یعقوب بن
عبدالله أنصارِي مردی فقیه، ادیب، مفتی، عالم و آموزگار فرزند صالح بن علی هاشمِي
بود. أحمد بن محمد بن سلامه به نقل از یحیی بن عثمان بن صالح و او از حارث بن
عبدالرحمن بن عمرو بن حارث گفته است: موصوف در سال 94 هجری قمری متولد گردید، و در
ماه شوال سال 148 هجری قمری وفات یافت.(10)
عزالدین ابن اثیر در تاریخ کامل آورده است:
أبوأمیه عمرو بن حارث بن یعقوب وابستۀ قیس بن سعد بن عباده در سال 148 هجری قمری
مطابق سال 765 میلادی وفات یافت، او بسال
90 هجری قمری مطابق 709 میلادی زاده شده بود.(13)
أمام شهاب الدین ابن عماد حنبلِي در کتاب شذرات
الذهب می نویسد: عمرو بن حارث مصرِي فقیه در سال 148 هجری قمری وفات یافت، همان که
ابن وهب درباره اش می گوید: من حافظ تر از او ندیدم، و او را در حفظ مانندی نیست.(11)
یحیی بن بکیر می گوید: عمرو بن حارث در سال 91
یا 92 هجری قمری متولد گردیده است. سعید بن عفیر نیز ولادت او را در سال 92 هجری
گفته است. ابونصر زادگاه او را در مصر گفته است. أبوحَسَّان زیادِي وفات او را در
سال 147 هجری قمری گفته است. یعقوب بن شیبه می گوید: وفات او در سال 147 یا 148
هجری قمری بوده است. ابوعبید نیز می گوید: او در سال 147 یا 148 هجری قمری وفات
یافته است. یحیی بن بکیر، سعید بن عفیر، أحمد بن صالح و دیگران وفات او را در سال
148 هجری قمری گفته اند.(1) أبوعمرو خلیفه بن خیاط عصفرِي در کتاب طبقات خود عمرو
بن حارث را در طبقه سوم از تابعین اهالی مصر آورده، و می نویسد: عمرو بن حارث بن
یعقوب مولای انصار بوده، و در سال 147 یا 148 هجری قمری وفات یافته است.(9) غلابی
به نقل از یحیی بن معین می گوید: عمرو بن حارث در سال 149 هجری قمری وفات یافته
است. أبوداود می گوید: وفات او در سن پنجاه و هشت سالگی بوده است.(1)
منابع
و مآخذ:
1 –
تهذیب الکمال – جلد بیست و یکم – از صفحه 570 الی صفحه 578 – به شماره 4341 –
تالیف حافظ جمال الدین مزی – عربی.
2 –
تهذیب التهذیب – جلد چهارم – صفحه 313 و 314 – به شماره 5870 – تالیف حافظ ابن حجر
عسقلانی – عربی.
3 -
الجرح والتعدیل – جلد ششم – صفحه 290 – به شماره 10502/ 1252 – تالیف عبدالرحمن بن
أبِي حاتم رازِي – عربی.
4 –
تقریب الثقات – صفحه 922 – به شماره 10567 – تالیف إمام محمد بن حبان بستِي –
عربی.
5 –
تاریخ کبیر – جلد ششم – قسم دوم از جزء سوم – صفحه 320 و 321 – به شماره 2521 –
تالیف إمام محمد بخارِي – عربِي.
6 –
سیر اعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 291، 292 و 293 – به شماره 985 – طبقه پنجم –
تالیف أمام شمس الدین ذهبی – عربی.
7 –
تاریخ دمشق – جلد چهل و پنجم – از صفحه 455 الی صفحه 469 – به شماره 5324 – تالیف ابن
عساکر دمشقِي – عربی.
8 –
طبقات – جلد هفتم – صفحه 523 – تالیف محمد بن سعد کاتب واقدی – ترجمه دکتر محمود
مهدوی دامغانی – فارسی.
9 –
طیقات خلیفه بن خیاط – صفحه 296 – طبقه سوم از تابعین اهل مصر – تالیف أبِي عمرو خلیفه
بن خیاط عصفری – عربی.
10
- تاریخ المصریین – جلد اول – صفحه 370 و 371 – به شماره 1016 – تالیف أبِي سعید ابن یونس صدفِي مصرِي – عربی.
11
– شذرات الذهب – جلد اول – صفحه 366 – حوادث سال 148 هجری قمری – تالیف شهاب الدین
ابن عماد حنبلی – عربی.
12
– أعلام زرکلِي – جلد پنجم – صفحه 76 – حرف عین – تالیف خیرالدین زرکلی – عربی.
13 – تاریخ کامل – جلد هشتم – صفحه 3481 – حوادث سال
148 هجری قمری – تالیف عزالدین ابن اثیر – ترجمه دکتر سید حسین روحانی و حمید رضا
آژیر – فارسی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر