۱۳۹۹ اردیبهشت ۵, جمعه

- عَبدالمَلک بن هِشام حِمیَرِي مَعَافِرِي ذُهلِي سَدُوسِي بَصرِي مِصرِي:

علامه إمام مصر أبومحمد جمال الدین عبدالملک بن هشام بن أیوب حمیرِي معافرِي ذهلِي بصرِي مصرِي شخصیتی مؤرخ، محدث، منجم، ادیب، لغوی، نحوی، شاعر، نسب شناس، فصیح الکلام، بلیغ الخطابه، عالمی برجسته از علمای أهل سنت و جماعت و مردی ثقه و قابل اعتماد بوده است.(5، 9، 10، 11، 17 و 18) موصوف در بصره از شهرهای بزرگ و معروف عراق متولد گردید، در آن شهر درس خواند و پرورش یافت، سپس به مصر رفت، و در آنجا سکونت اختیار کرد، تا آنکه در سال 218 هجری قمری مطابق سال 833 میلادی در آن سرزمین درگذشت. از تاریخ تولد و اوائل زندگی وی اطلاعات مفصلی در دست نیست، برخی از منابع او را حِمیَرِي گفته، و به حمیریان یمن نسبت می دهند، که از اولاد حِمیَر بن غوث و از نژاد حمیر الاکبر هستند، و محل اصلی سکونت شان در بادیه غرب شهر صنعاء پایتخت یمن می باشد.(8) و عده أی نیز او را مَعَافِرِي به فتح میم و عین مهمله و بعد الف و فاء مکسوره و بعد راء آورده اند، و نسبت وی را به مَعَافر بن یَعفُر بن مالک بن حارث کرده اند، که از قبایل بزرگ یمن می باشد.(1) و ابوسعید عبدالرحمن بن یونس صاحب تاریخ مصر او را ذُهلِي گفته، و از اولاد ذُهل ابن معاویه تیره أی از قبیلۀ کنده شمرده است. موصوف سیره رسول الله(ص) را از زیاد بن عبدالله بکائِي شاگرد ابن إسحاق شنیده، آن را تنظیم و تدوین نموده، و بعضی از اشعار آن را حذف کرده، و در قسمت های از آن روایاتی را از عبدالوارث بن سعید تنورِي، أبِي عبیده معمر بن مثنی، أبوزید أنصارِي، خلف بن أحمد، هیثم بن عدِي و دیگران آورده است. أسد بن موسی أموي نیز از جملۀ اساتیذ ابن هشام بوده، و کتاب التیجان را بیشتر از طریق او روایت نموده است. عبدالملک ابن هشام معاصر امام شافعی بوده، و در مصر با وی ملاقات داشته، و اشعاری را نیز با شافعی رد و بدل کرده است.(4، 13، 14، 15 و 18)
   أبوسعید عبدالرحمن بن أحمد بن یونس بن عبدالأعلی صدفِي مصرِي در تاریخ مصر(بخش دوم تاریخ الغرباء) می نویسد: أبومحمد عبدالملک بن هشام بن أیوب ذُهلِي بصرِي به مصر آمد. نامبرده در مصر مغازی و غیر آن را تدریس می نمود. موصوف مغازی را از زیاد بُکائی شاگرد ابن اسحاق و او از محمد بن اسحاق روایت کرده است. او مردی ثقه بوده، و سه شب باقیمانده بود از ماه ربیع الآخر سال 218 هجری قمری که در مصر وفات یافت.(3)
   أبِي القاسم عبدالرحمن بن عبدالله بن أحمد سهیلِي اندلسِي در کتاب الرَّوض الأُنُف آورده است: عبدالملک بن هشام حمیرِي معافرِي از علمای مشهور و سرآمد در علم نسب و نحو بوده است، موصوف اصالتاً از بصره و ساکن مصر بود، و در سال 213 هجری قمری درگذشت. ابن هشام را علاوه بر کتاب سیرت رسول الله(ص) کتابی موسوم به - أنساب حمیر و ملوکها - و کتابی دیگر بنام - شرح ما وقع فِي أشعار السیر من الغریب – بوده است.(7)
   إمام شمس الدین أبوعبدالله محمد بن أحمد بن عثمان ذهبِي در کتاب سیر أعلام النبلاء می نویسد: علانه نحوِي و أخبارِي أبومحمد عبدالملک بن هشام بن أیوب ذُهلِي سدوسِي و بقولی حمیرِي معافرِي ساکن مصر بوده، و سیره نبوی را از زیاد بکائِي دوست ابن إسحاق شنیده، و آن را تنظیم و تدوین نموده، و اشعار اضافی را از آن برداشته است. او در بعضی از مواضع از عبدالوارث بن سعید(تنورِي) و أبِي عبیده روایاتی را آورده، و از او محمد بن حسن قطان، أبِي سعید عبدالرحیم بن عبدالله بن(أبِي زرعه زهرِي) بَرقِي و برادرش أحمد بن عبدالله برقِي روایت کرده اند. موصوف کتابی نیز دربارۀ انساب حمیر و امیران آن تصنیف نموده است. دارقطنِي گفته است: عبدالله بن محمد مطلبِي در رمله از زکریا بن یحیی بن حَیَّوِیَّه و او از مزنِي روایت نموده، که می گوید: شافعِي به مصر آمد، و عبدالملک بن هشام صاحب مغازی که او را مردم مصر در ادبیات عرب و شعر علامه می گفتند، نیز به مصر بود. برای عبدالملک بن هشام گفته شد، تا به ملاقات شافعی برود، برایش سنگین بود، اما بالآخره به زیارت شافعی رفت، و وقتی با شافعی دیدار نمود، گفت: گمان نمی کردم، که خداوند مثل شافعی کسی را خلق کند. در کتاب اروض الأنف آمده است: ابن هشام در سال 213 هجری قمری وفات یافته است، که در آن أبوالقاسم سهیلِي اشتباه کرده، و درست آن است، که عبدالملک بن هشام در سال 218 هجری قمری درگذشته است.(4)
تالیفات عبدالملک بن هشام حمیری:.
 1 - کتاب سیرت رسول الله(ص) که بنام سیره ابن هشام معروف است، و ابن هشام آن را از  کتاب های سیر و مغازی محمد بن اسحاق بن یسار مدنی متوفی سال 151 هجری قمری جمع آوری و تدوین نموده است. سیره ابن هشام بنا به درخواست أمیر سعد بن مودود زنگی پنجمین اتابک از سلسلۀ اتابکان فارس توسط رفیع الدین ابومحمد إسحاق بن محمد همدانِي قاضی ابرقوه متوفی سال 623 هجری قمری از عربی بفارسی ترجمه گردید. این کتاب ارزشمند در جاهای مختلف دنیا به طبع رسیده، و همیشه مورد توجه و استفاده مسلمانان بوده است.(2، 6 و16)
2 – التیجان لمعرفة ملوک الزمان فِي أخبار قحطان یا شرح أنساب حمیر و ملوکها. ابن هشام بیشترمطالب این کتاب را از أسد بن موسی أموِي و او از أبِي إدریس ابن سنان و او از پدر بزرگ مادری اش أبوعبدالله وَهب بن مُنَبِّه صنعانِي متوفی سال 114 هجری قمری روایت کرده است، این کتاب راجع به پیدایش زبان عربی و فارسی، و همچنین شهرها، نژاد ها و پادشاهان قدیم می باشد، کتاب مذکور در سال 1347 هجری قمری به کوشش فریتس کرنکو در اداره معارف عثمانیه در شهر کلکته هندوستان و بار دیگر در سال 1979 میلادی به کوشش عبدالعزیز مقالح در صنعا پایتخت یمن به چاپ رسیده است.(2، 6 و 12)
3 – شرح ما وقع فِي أشعار السیر من الغریب.(2 ،6)
4 – قصائد الحمیریة. درباره اخبار یمن و ملوک آن در زمان جاهلیت.(6)
منابع و مآخذ:
1 – وفیات الأعیان – جلد سوم – صفحه 150 و 151– به شماره   380 – تالیف  أبِي العباس أحمد بن محمد بن إبراهیم بن خلکان – عربی.
2 – کشف الظنون – جلد پنجم – صفحه 502 – حرف عین – تالیف مصطفی  بن عبدالله قسطنطنی حنفی – عربی.
3 – تاریخ مصر(تاریخ ابن یونس) – جلد دوم(تاریخ الغرباء) – صفحه  137 و 138 – تالیف عبدالرحمن بن أحمد صدفِي مصرِي – عربِي.
4 – سیر أعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 1040 و 1041 – به شماره 1673 – طبقه یازدهم – تالیف امام شمس الدین ذهبی – عربی.
5 – الوافِي بالوفیات – جلد نزدهم – صفحه 142 و 143 – به شماره 7321 – تالیف صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدِي – عربی.
6 – أعلام زرکلی – جلد چهارم – صفحه 166 – حرف عین – تالیف خیرالدین زرکلی – عربی.
7 – الروض الأنف فِي تفسیر السیرة النبویة – جلد اول – صفحه 7 – تالیف أبِي القاسم عبدالرحمن بن عبدالله سهیلِي اندلسِي – عربی.
8 – معجم البلدان -  جلد دوم – صفحه 306 و 307 – حرف حاء – تالیف إمام شهاب الدین أبِي عبدالله یاقوت بن عبدالله حموِي – عربی.
9 – البدایة والنهایه – جلد دهم – صفحه 299 – حوادث سال 218 هجری قمری – تالیف  حافظ ابن کثیر دمشقی – عربی.
10 – بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة – جلد دوم – صفحه 115 – به شماره 1580 – تالیف علامه جلال الدین سیوطِي – عربی.
11 – المنتظم فِي تاریخ الملوک والأمم – جلد یازدهم – صفحه 37 – به شماره 1239 – تالیف  عبدالرحمن بن علی بن جوزِي – عربی.
12 – کتاب التیجان فِي ملوک حِمیَر – صفحه 8 و 9 – مقدمه بقلم عبدالعزیز المقالح ار مرکز الدراسات والبحوث الیمنِي – عربی.
13 – شذرات الذهب – جلد دوم – صفحه 139 – حوادث سال 218 هجری قمری – تالیف شهاب الدین أبی الفلاح ابن عماد حنبلی – عربی.
14 – انباه الرواة – جلد دوم – صفحه 211 و 212 – به شماره 413 – تالیف وزیر جمال الدین أبی الحسن علی بن یوسف قِفطِي – عربی.
15 - معجم المؤلفین – جلد دوم – صفحه 323 – به شماره 8553 – تالیف عمر رضا کحاله – عربی.
16 – سیرت رسول الله – تالیف ابن اسحاق – تدوین و تنظیم عبدالملک ابن هشام – صفحه 18 و 19- مقدمه بقلم مدرس صادقِي – فارسی.
17 – دائرة المعارف بزرگ اسلامی – جلد پنجم – صفحه 118، 119 و 120 – حرف الف – مقاله ابن هشام – بقلم محمد مهدی مؤذن جامی – فارسی.
18 – ویکبیدیا الموسوعة الحرة – مقاله عبدالملک بن هشام – آخرین تعدیل 23 فبروری 2020 میلادی ساعت 25/ 1 دقیقه – عربی.

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر

إبراهیم بن عبدالله هروی:

  -     حافظ استاد أبوإسحاق إبراهیم بن عبدالله بن حاتم هروِي ساکن بغداد شخصیتی متکلم، قارِي، صدوق و یکی از مشاهیر محدثین بوده، و اصل او از ه...