إمام
حافظ و ثابت أبوصَلت زَائِدَه بن قُدَامَه ثَقَفِي نکرِي کُوفِي شخصیتی مفسر و
محدث بوده، در شهر کوفه سکونت داشته، و در غزای روم به همراه حسن بن قَحطَبَه بن
شبیب طائِي یکی از فرماندهان عصر عباسِي شرکت نموده، و در آن سرزمین در سال 160 یا 161 هجری قمری درگذشته است.(3 و
8)
موصوف از إبان بن صالح بن عمیر بن عبید قرشِي،
إبراهیم بن مسلم عبدِي، إبراهیم بن مُهاجِر بجلِي، إبراهیم بن یزید بن قیس نخعِي،
إسماعیل بن أبِي خالد بجلِي، إسماعیل بن عبدالرحمن بن أبِي کریمه معروف به سُدِي
کبیر، إسماعیل بن علیه أسدِي، أشعَث بن أبِي الشَّعثَاء محاربِي، بَیان بن بِشر
بَجَلِي، جابر بن عبدالله أنصارِي که از صحابه بوده است، جعفر بن برقان کلابِي،
حبیب بن أبِي عمره حمانِي، حسن بن عبدالله قصاب، حسن بن عبیدالله بن عروه نخعِي،
حسن بن یسار بصرِي، حُصَین بن عبدالرحمن سلمِي، حکیم بن جُبَیر أسدِي، حُمَید بن
أبِي حمید طَوِيل کابلِي، خالد بن عَلقَمه همدانِي، داود بن أبِي هند قشیرِي،
ربعِي بن حراش عبسِي، ربیع بن عبدالله أحدب، رُکَین بن رَبِيع بن عمیله فزارِي،
زکریا بن أبِي زائده وادعِي، زهیر بن معاویه جعفِي، زِیاد بن عِلاقه بن مالک
ثعلبِي، سائِب بن حُبَیش کَلاعِي، سالم بن أبِي جعد أشجعِي، سعید بن أبِي عروبه
عدوِي، سعید بن مَسروق ثَورِي، پسرش سُفیان بن سعید ثورِي، سفیان بن عیینه بن
میمون هلالِي، سلمه بن دینار أعرج، سلمه بن کهیل حضرمِي، سلیمان بن فیروز شیبانِي،
سُلیمان بن مهران أعمَش، سلیمان بن طرخان تَیمِي، سِماک بن حرب ذهلِي، سهیل بن
أبِي صالح سمان، سواء خزاعِي، شَبیب بن غَرقَده سلمِي، شعبه بن حجاج بن ورد عتکِي،
شَیبان بن عبدالرحمن تمیمِي، صَدَقَه بن سعید حنفِي، طارق بن عبدالرحمن بجلِي،
طلحه بن مصرف إیامِي، عاصم عدوِي، عاصم بن کُلَیب جرمِي، عاصم أحول، عاصم بن أبِي
النَجُود أسدِي، عاصم بن أبِي رزین عقیلِي، عبدالله بن ذکوان قرشِي، أبِي طُواله
عبدالله بن عبدالرحمن بن مَعمَر أنصارِي، عبدالله بن عثمان بن خُثَیم قارِي، عبدالله
بن محمد بن عقیل هاشمِي، عبدالرحمن بن أبِي لیلی أنصارِي، عبدالعزیز بن أبِي
رَوَّاد مکِي، عبدالعزیز بن رفیع أسدِي، عبدالملک بن أبِي سلیمان، عبدالملک بن
عُمَیر لخمِي، عبدالملک بن میسره فزارِي، عبیدالله بن عمر بن حفص عدوِي، أبِي حصین
عثمان بن عاصم أسدِي، عطاء بن سائِب بن مالک بن زید ثقفِي، عقیل بن جابر أنصارِي،
علِي بن زید بن جُدعان، عمار بن معاویه بجلِي، عمر بن قیس الماصِر، أبوإسحاق عمرو بن عبدالله بن عبید سبیعِي، عمرو
بن عبدالله نخعِي، عمرو بن یحیی بن عُماره أنصارِي، فرات بن أبِي عبدالرحمن
تمیمِي، کلیب بن وائل تمیمِي، لیث بن أبِي سُلَیم قرشِي، لیث بن سعد بن عبدالرحمن
فهمِي، مالک بن مِغوَل بن عاصم بجلِي، محمد بن إسحاق بن یسار قرشِي، محمد بن
عبدالرحمن بن أبِي لَیلَی، محمد بن عمرو لیثِي، محمد بن منتشر همدانِي، محمد بن
یحیی بن حبان أنصارِي، مختار بن فُلفُل قرشِي، مسعر بن کدام بن ظهیر عامرِي، مسلم
بن سالم جهنِي، مطرف بن طریف حارثِي، مغیره بن مِقسم ضبِي، منصور بن زاذان واسطِي،
مَنصور بن عبدالرحمن حَجَبِي، منصور بن مُعتَمر سلمِي، موسی بن أبِي عائِشه
همدانِي، موسی بن عقبه قرشِي، مَیسَره بن عمار أشجَعِي، هِشام بن حَسَّان أزدِي،
هشام بن سعد قرشِي، هشام بن أبِي عبدالله دستوائِي، هِشام بن عروه أسدِي، واقد
أبِي عبدالله مولای زید بن خُلَید، یحیی بن سعید أنصارِي، یحیی بن سلیم فزارِي،
یزید بن أبِي زِیاد هاشمِي، أبِي إسحاق شَیبانِي، أبِي بَلج فَزارِي، أبِي حازم بن
دینار مدنِي، أبِي زناد و تعدادی دیگر حدیث روایت نموده، و از وی إبراهیم بن محمد
بن حارث فزارِي، أحمد بن عبدالله بن یُونس تمیمِي، أحمد بن یوسف أزدِي، إسحاق بن
ربیع عصفرِي، إسحاق بن محمد مخزومِي، إسماعیل بن عمر واسطِي، أسود بن عامر شامِي،
بَدَل بن مُحَبَّر تمیمِي، بِشر بن سَرِي بصرِي، بشر بن مفضل رقاشِي، ثابت بن محمد
شیبانِي، جریر بن عبدالحمید ضبِي، حارث بن أبِي أسامه تمیمِي، حبان بن موسی بن
سوار مروزِي، حسن بن موسی أشیَب، حسین بن علِي جُعفِي، حَفص بن بُغَیل همدانِي،
حفص بن غیاث نخعِي، أبوأُسامه حَمَّاد بن أسامه بن زید قرشِي، خَلف بن تمیم بن
مالک تمیمِي، رَبِيع بن یحیی أُشنانِي، روح بن عباده قیسِي، زهیر بن معاویه جعفِي،
سفیان بن سعید ثورِي، سفیان بن عُیَینَه بن میمون هلالِي، سلیمان بن داود بن جارود
طیالسِي، سلیمان بن طرخان تیمِي، سهل بن عبدالرحمن سندِي، أبوبَدر شُجاع بن وَلِيد
سکونِي، شعبه بن حجاج بن ورد عتکِي، طَلق بن غَنَّام نَخَعِي، أبوزُبَید عَبثَر بن
قاسم، عبدالله بن رَجاء غُدانِي، عبدالله بن رجاء مکِي، عبدالله بن أبِي شیبه
عبسِي، عبدالله بن مُبارک بن واضح حنظلِي، عبدالله بن نمیر همدانِي، عبدالرحمن بن
خالد بن مسافر فهمِي،عبدالرحمن بن مَهدِي عنبرِي، عبدالرحیم بن عبدالرحمن بن محمد
مُحاربِي، عبدالصمد بن عبدالوارث تمیمِي، عبید بن عبیده تمار، عبیدالله بن موسی بن
باذام عبسِي، عثمان بن عمر بن فارس عبدِي، علِي بن حسن حضرمِي، علِي بن مسهر
قرشِي، عمرو بن مَرزُوق باهلِي، غالب بن حلبس کلبِي، أبونُعیم فَضل بن دُکَین،
قدامه بن زائده بن قدامه کاهلِي، قیس بن ربیع أسدِي، مالک بن إسماعیل نهدِي، محمد بن أحمد أزدِي، محمد بن بشر عبدِي، محمد بن
جعفر ربعِي، محمد بن خازم أعمی، محمد بن سابق تمیمِي، محمد بن کثیر بن أبِي عطاء
ثقفِي، محمد بن کثیر عبدِي، محمد بن مثنی عنزِي، محمد بن یحیی کلبِي، محمد بن یوسف
فریابِي، مروان بن معاویه فزارِي، مُصعَب بن مِقدام خثعمِي، معاویه بن عمرو أزدِي،
موسی بن عیسی قارِئ، أبوحُذَیفَه موسی بن مسعود نَهدِي، أبوالولید هِشام بن
عبدالملک طیالِسِي، هیثم بن جمیل بغدادِي، وکیع بن جراح رؤاسِي، ولید بن شجاع
سکونِي، ولید بن عُقبه شَیبانِي، ولید بن مسلم قرشِي، یحیی بن سعید قطان، یحیی بن
أبِي بُکَیر قیسِي، یحیی بن یَعلَی مُحاربِي، یزید بن هارون واسطِي، یعقوب بن
إسحاق حَضرمِي، یوسف بن أسباط بن واصل شیبانِي، أبوإسحاق فَزارِي، أبوداود
طیالسِي، أبوسعید مولای بنی هاشم و جمعی دیگر روایت کرده اند.(1 و 13)
موسی بن داود به نقل از عثمان بن زائِده رازِي
می گوید: باری به کوفه رفتم، و برای سفیان ثورِي گفتم: از چه کسی مناسب می بینی که
حدیث بشنوم؟ گفت: بر توست که از زائده بن قُدامه و سُفیان بن عُیَینَه بشنوی.
أبوأسامه می گوید: زائده بن قدامه برای ما حدیث می گفت، و او از صادق ترین و پاک
ترین مردمان است. أبوداود طیالسِي می گوید: زائده بن قدامه برای ما حدیث می گفت، و
او از هیچ قدرِي و اهل بدعتی که او را می شناخت، حدیث نقل نمی کرد. صالح بن علِي
هاشمِي به نقل از أحمد ابن حَنبَل می گوید: مُثبت ترین مردمان در حدیث چهار کس می
باشند: سُفیان، شُعبه، زُهَیر و زائِده. أحمد بن عبدالله عجلِي می گوید: زائده بن
قدامه ثقفِي ثقه و صاحب سنت است، و هیچ کس را تا سوال نکند، از وی روایت نمی
نماید، اول سوال می کند، اگر حامی سنت بود، از وی روایت می کند، و إلا از روایت از
وی اعراض می نماید. حدیث وی بر سفیان ثورِي پیشکش شد، و سفیان از وی روایت نموده
است. نسائی او را ثقه گفته است.(2 و 3)
إمام أبومحمد عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي در
کتاب الجرح والتعدیل آورده است: از پدرم شنیدم، که می گفت: زائده بن قدامه ثقه و
صاحب سنت بوده، و او را از أبِي عوانه بیشتر دوست دارم، و او از شریک و أبِي بکر
بن عیاش حافظ تر است. عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي می گوید: از أبوزرعه رازِي
شنیدم، که می گفت: زائده صدوق و از اهل علم است.(5)
إمام محمد بن حبان بستِي در کتاب تقریب الثقات
زائده بن قدامه را در شمار ثقات آورده، و می نویسد: أبوصلت زائده بن قدامه ثقفِي
از اهالی کوفه و از اتباع تابعین و از حفاظ قابل اعتماد بوده است. او حدیث کسی را
تا سه بار نمی شنید، تائید نمی کرد، و از کسی حدیث روایت نمی کرد، تا به عدالت وی
شهادت نمی دادند، و به وی ثابت نمی شد، که او از اهل سنت است. موصوف در سال 161
هجری قمری وفات یافت. ابن حبان می گوید: أبوصلت زائده بن قدامه ثقفِي هیچ حدیثی را
در شمار نمی آورد، تا آن را سه بار نمی
شنید، و از هیچ کس حدیث نمی شنید، مگر اینکه دو شاهد عادل بر اهل سنت بودن او
شهادت می دادند.(4 و 6)
إمام محمد بن إسماعیل بخارِي در تاریخ کبیر
آورده است: أبوصلت زائده بن قدامه کوفِي از عمر بن قیس، أبا إسحاق و منصور حدیث
شنیده، و از او أبو أسامه روایت کرده است: ابن أبِي الأسود به نقل از موسی بن داود
و او از عثمان بن زائده رازِي می گوید: برای سفیان ثورِي گفتم: می خواهم به کوفه
بیایم، از چه کسی حدیث بشنوم؟ گفت: بر تو سزاوار است، که از زائده و ابن عیینه
بشنوی. می گوید: گفتم: أبوبکر بن عیاش چطور است: گفت: اگر ارادۀ آموختن تفسیر را
داری، به نزد او برو. (7)
محمد بن سعد کاتب واقدِي در کتاب طبقات می
نویسد: زائِدِه بن قُدامَه ثقفِي از نژادگان قبیله ثقیف و کنیه اش أبوصَلت بوده
است. معاویه بن عمرو أزدِي ما را خبر داد که: زائده بن قدامه در سرزمین روم به
سالی که حسن بن قحطبه جنگ تابستانی را انجام می داد درگذشته، و آن سال 160 یا 161
هجرِي قمری بوده است. زائده بن قدامه محدثی امین و پای بند به سنت و جماعت بوده
است.(10)
محمد بن عبدالله حضرمِي می گوید: زائده بن
قدامه در أرض روم در غزای حسن بن قَحطَبَه در سال 160 یا 161 هجری قمری درگذشت. ذهبِي
می گوید: وفات وی در اول سال 161 هجری قمری بوده است، و خلیفه بن خیاط و مدائنِي
وفات او را سال 161 هجری قمری گفته اند. (1، 3 و 9)
حافظ شهاب الدین ابن حجر عسقلانِي در کتاب
تهذیب التهذیب می نویسد: قراب به نقل از علِي بن جعد وفات زائده بن قدامه ثقفی را
در سال 163 هجری قمری آورده است، و ذهلِي می گوید: زائده بن قدامه ثقفِي حافظی ثقه
بوده است. حافظ ابن حجر می گوید: شیخ دیگری نیز بوده، که او را زائِده بن قُدامه
ثقفِي می گفتند، و نامبرده به روزگار حجاج بن یوسف ثقفِي در جنگ با خوارج شرکت کرد،
و در سال 76 هجری قمری توسط شبیب خارجِي بقتل رسید.(2) خیرالدین زرکلِي نیز در
کتاب الأعلام آورده است: زائده اخیرالذکر خیلی قبل تر از زائده مورد بحث ما می
زیسته، و او زائده بن قدامه بن مسعود ثقفِي پسر عموی مختار بن أبِي عبید ثقفِي است،
که تحت فرماندهِي حجاج بن یوسف ثقفِي به جنگ خوارج رفت، و بدست شبیب بن یزید خارجی
در سال 76 هجری قمری کشته شد، و او غیر از زائده بن قدامه ثقفِي موصوف است، و
تاریخ وفات آن ها نیر حدود یک قرن از همدیگر تفاوت دارد.(12)
کتب ذیل از تالیفات زائده بن قدامه ثقفِي است:
1 – کتاب التفسیر القرآن. 2 – کتاب السنن در حدیث. 3 – کتاب القراآت. 4 – کتاب
الزهد. 5 – کتاب المناقب.(11)
منابع
و مآخذ:
1 –
تهذیب الکمال – جلد نهم – از صفحه 273 الی صفحه 279 – به شماره 1950 – تالیف حافظ
جمال الدین مزی – عربی.
2 –
تهذیب التهذیب – جلد دوم – صفحه 185 و 186 – به شماره 2324 – تالیف حافظ ابن حجر
عسقلانِي – عربی.
3 –
سیر أعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 466 و 467 – به شماره 1144 – طبقه هفتم –
تالیف إمام شمس الدین ذهبِي عربی.
4 –
تقریب الثقات – صفحه 466 – به شماره 4623 – حرف زاء – تالیف محمد بن حبان بستی –
عربی.
5 –
الجرح والتعدیل – جلد سوم – صفحه 542 – به شماره 5070/ 2777 – تالیف إمام أبومحمد
عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي – عربی.
6 –
مشاهیر علماء الأمصار – شماره 1355 – تالیف إمام محمد بن حبان بستِي – عربی.
7 –
تاریخ کبیر – جلد سوم – قسم دوم از جزء دوم – صفحه432 – به شماره 1441 – تالیف
أمام محمد بن إسماعیل بخارِي – عربِي.
8 –
طبقات المفسرین – جلد اول – صفحه 181 و 182– به شماره 172 – حرف زاء – تالیف شمس
الدین محمد بن علِي داوُدِي – عربی.
9 –
تاریخ خلیفه – صفحه 275 – حوادث سال 76 – و صفحه
437 – حوادث سال 437 هجری قمری – تالیف خلیفه بن خیاط – عربی.
10
– طبقات – جلد ششم – صفحه 836 – تالیف محمد بن سعد کاتب واقدی – ترجمه دکتر محمود
مهدوی دامغانی – فارسی.
11
– کشف الظنون – جلد پنجم – صفحه 306 – حرف زاء – تالیف حاجی خلیفه – عربی.
12
– الاعلام – جلد سوم – صفحه 40 – حرف زاء – تالیف خیرالدین زرکلی – عربی.
13 – موسوعة الحدیث – معلومات عن الراوی – عربی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر