إمام
حافظ أبوالحسن نورالدین علِي بن أبِي بکر بن سلیمان بن عمر بن صالح هیثمِي مصرِي
قاهرِي شافعِي یکی از بزرگان علمای علم حدیث و از مؤرخان و سیره نویسان مشهور و
شخصیتی پرهیزگار، زاهد، مهربان، متواضع، خیر، خوش برخورد، ملائم الطبع، سالک
الفطره، شدیداً مبارز در مقابل منکرات، محب غرباء و علماء، سخاوت مند و بخشنده و
از نیکوکاران و محسنین معروف قاهره بوده است.(2) موصوف در ماه رجب سال 735 هجری
قمری مطابق سال 1335 میلادی در مصر متولد گردید، در این هنگام پدرش در صحرای بین
فسطاط شهرکی در کرانه رودخانه نیل که آن را عمر بن عاص(رض) بعد از فتح مصر بدست
مسلمانان بنیاد نهاد و مقطم در نزدیک قاهره دکان داشت. نورالدین هیثمِي روی خوانی
قرآن کریم را در همان جا آموخت، و بعد هنوز به سن پانزده سالگی نرسیده بود، یعنی
قبل از سال 750 هجری قمری برای آموزش بیشتر قرآن، حدیث و سائر علوم متداوله آن عصر
به نزد علامه حافظ زین الدین عبدالرحیم بن حسین عراقِي آمد، گرچه سن علامه عراقی
نیز از بیست و پنج سال تجاوز نمی کرد، اما مردی با فضیلت، آگاه و دانشمندی بود، و
با کمال عطوفت و مهربانی با میثمِي رفتار نموده، و او را مورد لطف و مهربانی خود
قرار داد، و برای فراگیری علوم و معارف اسلامی با وی نهایت تلاش و کوشش را کرد.
چنانکه در سفرهای علمی علامه زین الدین عراقِي به فسطاط، قاهره، حرمین شریفین، بیت
المقدس، دمشق، بعلبک، حلب، حماة، حمص، طرابلس، و دیگر مناطق نورالدین هیثمِي هم او
را همراهی می کرد. و بالآخر در اثر دوستی و محبتی که در بین شان بر قرار گردیده
بود، علامه عراقی دخترش خدیجه را به همسری حافظ نورالدین هیثمِي درآود، که خداوند
برایش اولادی چند را از این زوجه محترمه نصیب و برکت زیادی شامل حالش گردانید.
علاوتاًعلامه عراقِي وی را در تصنیف بسیاری از کتاب هایش نیز یاری نموده، و بر
تالیفات و خدمات علمی و فرهنگی شاگردش اشراف کامل داشت. پس از رحلت علامه عراقِي
طلاب بسیاری برای طلب حدیث نزد نورالدین هیثمِي می آمدند، و او توانست شاگردان
صاحب نام بسیاری تربیت کند، که در میان آنها دو تن بیشتر از دیگران مشهورند: حافظ
أبوالفضل أحمد بن علِي بن محمد بن أحمد بن حجر عسقلانِي و علامه أبوالعباس شهاب
الدین أحمد بن أبِي بکر بن إسماعیل بوصیرِي کنانِي شافعِي مولف کتاب مصباح
الزجاجه. هیثمی در مصراز خطیب أبِي الفتح میدومِي، (نورالدین میثمِي سنن أبوداود
را از او استماع نمود) محمد بن إسماعیل ابن الملوک، ابن قطروانِي و دیگران حدیث
شنید. و بعد در سال 765 هجری قمری به دمشق رفت، و از نزد محمد بن اسماعیل بن
خباز،(هیثمِي مسند امام أحمد را از او فراگرفت) أبِي العباس أحمد بن عبدالرحمن
مرداوِي، ابن حموِي، ابن قیم ضیائیه و جمع غفیری از یاران فخر بن بخارِي، ابن
عساکر و دیگران علم آموخت. و مکرراً به دمشق، حلب و حجاز سفر نمود، و اراده سفر به
عراق را داشت، اما به جهت عدم امنیت راه ها در آن روزگار از سفر به عراق منصرف شد،
و به اسکندریه رفت، و قصد سفر به طرف تونس و مغرب را کرد، اما به آن هم مؤفق نشد.
حافظ نورالدین هیثمِي در سال 788 هجری قمری که علامه عراقِي مسؤل قضاء مدینه شد،
به همراه او به مدینه رفت، در این هنگام علامه عراقِي 53 ساله و حافظ هیثمِي 43
ساله بودند، و آن ها سه سال با هم در مدینه ماندند. از دیگر شیوخ هیثمِي در بلاد
مختلفه اشخاص ذیل می باشند: عبدالرحمن بن عبدالهادی،(هیثمِي صحیح مسلم را از او
استماع نمود) محمد بن عبدالله نعمانِي، أحمد بن رصدِي، حافظ علی عرضِي، مظفرالدین
محمد بن محمد بن یحیی عطار(هیثمِي صحیح بخاری را در محضرش خواند) ، شمس الدین ابن
قدامه و علاءالدین ترکمانِي. هیثمی در فقه پیرو امام شافعی و در علم کلام متمایل
به افکار امام ابوالحسن اشعری بود. حافظ نورالدین علی بن أبِي بکر هیثمِي بعد از
72 سال زندگی در شب سه شنبه بیست و نهم ماه رمضان سال 807 هجری قمری مطابق سال
1405 میلادی در قاهره وفات یافت، و روز بعد آن در قبرستان بیرون باب البرقوقیه
قاهره به خاک سپرده شد.(1، 5،6 و7)
حافظ ابن حجر می گوید: من مدت ها با علامه
عراقی و حافظ هیثمِي همراه بودم، هرگز ندیدم نماز شب آنها ترک شود. علامه أبوطیب
تقی الدین محمد بن أحمد بن علِي مکِي حسنِي فاسِي گفته است: نورالدین هیثمِي به
حفظ متون حدیثی توجه خاصی داشت، و بزرگ مردی صالح و نیک بود. علامه ابن عماد
اقفهسِي می گوید: او عالم، حافظ و امام بود، زهد و فروتنی داشت، شخصی محبوب، عبادت
گزار و پارسا بود. برهان حلبِي گفته است: او از نیکان قاهره و از اهل خیر و صلاح
بود، بیشتر روز مشغول کتابت حدیث و خدمت استاد بود. علامه ابن فهد مکِي می
گوید: نورالدین هیثمِي فطرتی سالم داشت،
با منکرات به شدت برخورد می کرد، و با غربا و اهل علم محبت داشت.(7 و 9)
حافظ شهاب الدین أبِي الفلاح عبدالحی بن أحمد
بن محمد بن عماد حنبلی در کتاب شذرات الذهب می نویسد: حافظ نورالدین ابوالحسن علی
بن أبِي بکر بن سلیمان بن أبِي بکر هیثمِي شافعِي متولد ماه رجب سال 735 هجری قمری
می باشد. وی شاگرد و دوست علامه شیخ زین الدین عراقِي بود، و در سفر و حضر در کنار
شیخ خود قرار داشت، و از خدمت استادش و نوشتن احادیث احساس خستگی نمی کرد. نامبرده
شخصیتی خوش برخورد، نیکومشرب، صالح، کثیرالخیر، سلیم الفطرت و دوستدار اهل
علم بود. موصوف در روز سه شنبه نوزدهم ماه
رمضان سال 807 هجری قمری در قاهره درگذشت(اکثر مورخان وفات او را در بیست و نهم
ماه رمضان گفته اند.) و در خارج باب برقوقیه دفن گردید.(3)
مولفات
علی بن أبِي بکر هیثمِي عبارت اند از: 1- البدر المنیر فِي زوائد المعجم الکبیر،
طبرانِي. 2 – بغیة الباحث عن زوائد المسند الحارث در یک جلد، مطبوع. 3 – ترتیب
الثقات لابن حبان. 4 – ترتیب الثقات للعجلِي، به ترتیب حروف، مطبوع. 5 – زوائد ابن
ماجه بر کتب پنچ گانه أی دیگر. 6 - غایة المقصد فِي زوائد أحمد، در دو جلد که آن
را محمود عبدالسمیع تحقیق و در موسسۀ دارالکتب العلمیه بیروت لبنان به چاپ رسانیده
است. 7 – کشف الأستار عن زوائد البزار، که آن را حبیب الرحمن اعظمِي تحقیق و مؤسسه
الرساله بیروت لبنان به طبع رسانیده است. 8 – مجمع البحرین فِي زوائد
المعجمین(الأوسط والصغیر للطبرانِي) مطبوع. 9 – مجمع الزوائد و منبع الفوائد،
مجموعه أی از زوائد کتب شش گانه حدیثی، در ده مجلد، که آن را حسام الدین قدسِي
تحقیق و در قاهره مصر به طبع رسانیده است. 10 – المقصد الأعلی، فِي زوائد مسند
أبِي یعلی مَوصِلِي، که آن را سید کسروِي تحقیق و موسسه دارالکتب العلمیه بیروت
لبنان به طبع رسانیده است. 11 – موارد الظمآن فِي زوائد صحیح ابن حبان، به ترتیب
حروف، این کتاب زوائد ابن حبان نسبت به کتب شش گانه حدیث نیست، بلکه زوائد ابن
حبان نسبت به صحیحین می باشد، که آن را حسین أسد دارانِي تحقیق و دارالثقافه دمشق
سوریه به طبع رسانیده است. 12 – تقریب البغیة قِي ترتیب أحادیث الحلیة، این کتاب
ترتیت احادیث وارده در کتاب حلیة الأولیاء أبونعیم اصفهانِي می باشد، که تکمیل
نگردید، و بعد از مرگ علامه هیثمی آن را حافظ ابن حجر عسقلانی به پایه اکمال
رسانید. مطبوع. 13 – ترتیب ابواب کتاب دارقطنِي در دو مجلد. 14 – احادیث
الغیلانیات. 15 – احادیث الخلعیات. 16 – فوائد أبِي تمام. 17 – البحر الزخار، فِي
زوائد مسند البزار.(4، 8 و 9)
منابع
و مآخذ:
1 –
مقدمه موارد الظمآن إلی زوائد ابن حبان تالیف نورالدین هیثمی – از صفحه 21 الی
صفحه 25 – بقلم محمد عبدالرزاق حمزه – عربی.
2 –
مقدمه مجمع الزوائد و منبع الفوائد – جزء اول – از صفحه 8 الی صفحه 12 – بقلم محمد
عبدالقادر عطا – عربی.
3 –
شذرات الذهب – جلد هفتم – صفحه 195 و 196 – حوادث سال 807 هجری قمری – تالیف شهاب
ابن عماد حنبلی – عربی.
4 –
کشف الظنون – جلد پنجم – صفحه 582 – تالیف حاجی خلیفه – عربی.
5 –
معجم المولفین – جزء دوم – صفحه 410 و 411 – به شماره 9255 – تالیف عمر رضا کحاله –
عربی.
6 –
اعلام زرکلی – جزء چهارم – صفحه 266 و 267 – حرف عین – تالیف خیرالدین زرکلی –
عربی.
7 –
سایت دائرة المعارف اعجاز علمی در قرآن و حدیث – به نقل از سایت رسمی اطلاع رسانی
حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان – فارسی.
8 –
لغت نامه دهخدا – جلد یازدهم – صفحه 16303 – تالیف علامه علی اکبر دهخدا – فارسی.
9 – سایت مکتبة الشاملة الحدیثه – عربی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر