۱۳۹۷ بهمن ۲۶, جمعه

عبدالله بن وَهب قُرَشِي فِهرِي مِصرِي مالکِي

إمام شیخ الإسلام حافظ أبومحمد عبدالله بن وَهب بن مُسلم قُرشِي فِهرِي مِصرِي مالکِي مولای یزید بن رُمَّانه قرشِي یا مولای أبِي عبدالرحمن یزید بن أنَیس فِهرِي از فقهای مذهب مالکی در عهد خلفای عباسی می باشد. نامبرده شخصیتی پرهیزگار، از ائمه فقهاء، محدث، فقیه و مفتی سرزمین مصر و از اصحاب امام مالک بوده است. عبدالله بن وهب مصرِي در ماه ذی القعده سال 125 هجری قمری مطابق سال 743 میلادی در شهر فسطاط مصر متولد گردید، در هفده سالگی به طلب علم برآمد، زیاد تر از بیست سال با إمام مالک یکجا بود، و إمام مالک او را بسیار دوست داشت، و قدر می کرد، و او یکی از ناشرین مذهب مالکی در مصر و شمال افریقا بوده است. وی از حدود چهارصد شیخ از شیوخ مصر، حجاز و عراق حدیث شنید، و در روز یکشنبه چهار روز باقِي مانده از ماه شعبان سال 197 هجری قمری مطابق سال 813 میلادی به عمر هفتاد و دو سالگی در مصر درگذشت، و از وی کتب و آثاری نیز باقی مانده است.(8، 12 و 15)
     موصوف  از إبراهیم بن سعد زهرِي، إبراهیم بن طهمان بن شعبه هروِي، إبراهیم بن نَشِيط بن یوسف وَعلانِي، أجلج بن عبدالله بن حسان کندِي، إدریس بن یحیی خولانِي، أسامه بن زید بن أسلم عدوِي، أسامه بن زید لیثِي، إسحاق بن طلحه بن عبیدالله قرشِي، إسماعیل بن علیه أسدِي، إسماعیل بن عیاش بن سلیم عنسِي، إسماعیل بن یسع قاضِي، أفلح بن حُمَید بن نافع أنصارِي، أبِي ضَمره أنس بن عِیاض بن ضمره لیثِي، أیوب بن سعد مصرِي، بشر بن بکر بجلِي، بکر بن سواده جذامِي، بکر بن مضر بن محمد قرشِي، بکیر بن عبدالله بن أشج قرشِي، ثَوَابه بن مسعود تَنُوخِي، جابر بن إسماعیل حضرمِي، جامع بن شداد محاربِي، جریر بن حازم بصرِي، جریر بن عبدالحمید ضبِي، جعفر بن ربیعه قرشِي، حاتم بن إسماعیل حارثِي، حجاج بن صفوان مدنِي، حارث بن أبِي ذباب دوسِي، حارث بن عمیر بصرِي، حارث بن یزید حضرمِي، حرمله بن إیاس شیبانِي، حَرمله بن عِمران تُجِيبِي، حفص بن مَیسَره صَنعانِي، حماد بن زید أزدِي، أبِي صَخر حمید بن زیاد مدنِي، حمید بن عبدالرحمن رؤاسِي، أبِي هانِي حمید بن هانئ خَولانِي، حمزه بن عبدالواحد قرشِي، حنظله بن أبِي سفیان جُمَحِي، حَیوه بن شُرَیح تجیبِي،، حُیَيّ بن عبدالله مَعَافرِي، خالد الحذاء، خالد بن حمید مَهرِي، خالد بن سلیمان حضرمِي، خلاد بن هلال تمیمِي، خلیل بن مُرَّه، داود بن شابور مکِي، داود بن صالح تمار، داود بن عبدالرحمن عَطَّار، داود بن قیس فَرَّاء، رجاء بن أبِي عطاء مؤذن، زَمعه بن صالح یمانِي، زهیر بن معاویه جعفِي، زید بن أسلم قرشِي، زید بن حُباب بن ریان تمیمِي، سالم بن أبِي أمیه قرشِي، سالم بن غَیلان تُجِیبِي، سَبرَه بن عبدالعزیز بن ربیع بن سبره جهنِي، سرِي بن یحیی شیبانِي، سعد بن طارق أشجعِي، سعد بن عبدالکریم غندجانِي، سعید بن أبِي عروبه عدوِي، سعید بن أبِي أیوب، سعید بن عبدالله جُهَنِّي، سعید بن عبدالرحمن بن أبِي العَمیاء مِصرِي، سعید بن عبدالرحمن جُمَحِي، سعید بن مقلاص خزاعِي، سُفیان بن سعید ثورِي، سفیان بن عُیَینَه هلالِي، سلمه بن وَردان لیثِي، سلیمان بن بلال قرشِي، سلیمان بن داود خولانِي، سلیمان بن داود بن جارود طیالسِي، سلیمان بن زیاد حضرِي، سلیمان بن قاسم بن عبدالرحمن إسکندرانِي، سلیمان بن کیسان تمیمِي، سلیمان بن موسی قرشِي، أبِي المثنی سلیمان بن یزید کعبِي، سهل بن أبِي أمامه أنصارِي، أبِي السَمحاء سهیل بن حَسَّان اصفهانِي ساکن مصر، شبیب بن سعید حَبَطِي، ضَحاک بن عثمان حِزامِي، ضمام بن إسماعیل مرادِي، طلحه بن أبِي سعید إسکندرانِي، طلحه بن عمرو حضرمِي مکِي، عاصم بن حکیم بصرِي، عاصم بن عبدالله قعنبِي، عاصم بن عمر عمرِي، عبدالله بن زیاد بن سَمعان،  عبدالله بن أبِي بکر أنصارِي، عبدالله بن أبِي الریان، عبدالله بن أسود قرشِي، عبدالله بن سمح سهمِي، عبدالله بن محمد بن سمعان أسلمِي، أبِي خُزَیمه عبدالله بن طَرِيف مصرِي، عبدالله بن عبدالرحمن نوفلِي، عبدالله بن عکرمه مخزومِي، عبدالله بن عمر بن قاسم نمیرِي، عبدالله بن عمر بن حفص عمرِي عدوِي، عبدالله بن لَهِيعَه حضرمِي، عبدالله بن مُسَیب مصرِي، عبدالله بن نافع مخزومِي، عبدالله بن یزید عدوِي، عبدالله بن یزید قرشِي، عبدالله بن یعقوب بن إسحاق مدنِي، عبدالأعلی بن حجاج حمیرِي، عبدالأعلی بن عبدالله بن أبِي فَروة أموِي مدنِي، عبدالجبار بن عمر أیلِي، عبدالجلیل بن حمید یَحصِبِي، عبدالحمید بن جعفر أنصارِي، عبدالرحمن بن أبِي بکر مُلَیکِي، عبدالرحمن بن حارث بن عَیَّاش بن أبِي ربیعه مخزومِي، عبدالرحمن بن أبِي الزناد قرشِي، عبدالرحمن بن زیاد بن أنعُم أفرِيقِي، عبدالرحمن بن زید بن أسلم،  عبدالرحمن بن سعد مدنِي، عبدالرحمن بن سلیمان حَجرِي، أبِي شُرَیح عبدالرحمن بن شُرَیح معافرِي، عبدالرحمن بن شماسه مهرِي، عبدالرحمن بن عمرو أوزاعِي، عبدالرحمن بن مَهدِي عنبرِي، عبدالرحمن بن میسره حضرمِي، عبدالعزیز بن أبِي حازم مخزومِي، عبدالعزیز بن ربیع جهنِي، عبدالعزیز بن عبدالله بن أبِي سَلَمه ماجِشون، عبدالعزیز بن محمد دَراوَردِي، عبدالعزیز بن مسلم قسملِي، عبدالملک بن عبدالعزیز بن جُریج مکِي، عبدالملک بن محمد بن أبِي بکر حزمِي، عبدالوهاب بن عبدالمجید ثقفِي، عبیدالله بن عمر بن حفص بن عاصم بن عمر عدوِي، عتبه بن أبِي حکیم شعبانِي، عثمان بن حکم جُذامِي، عثمان بن عطاء خراسانِي، عروه بن زبیر بن عوام أسدِي، عطاف بن خالد أیلِي، عقبه بن نافع معافرِي، عماره بن غزیه بن حارث أنصارِي،  عمر بن صالح رعینِي، عمر بن طلحه بن علقمه لیثِي، عمر بن قیس مکِي، عمر بن مالک شَرعَبِي، عمر بن محمد بن زید عُمَرِي، عمران بن أبِي أنس قرشِي، عمرو بن حارث مصرِي، عمرو بن ربیع بن طارق هلالِي، عمرو بن خالد بن فروخ حرانِي، عمرو بن قیس بن ثور کندِي، عمرو بن مالک همدانِي، عمیره بن أبِي ناجیه رعینِي، عنبسه بن خالد بن یزید قرشِي، عیاش بن عُقبه حَضرمِي، عیاض بن عبدالله فِهرِي، عیسی بن یونس بن عمرو سبیعِي، غوث بن سلیمان حضرمِي، فُلَیح بن سلیمان مدنِي، قُرَّه بن عبدالرحمن بن حَیوَئِيل معافرِي، قریش بن حَیَّان عِجلِي، قیس بن حجاج حمیرِي، کثیر بن عبدالله بن عمرو بن عَوف مُزَنِي، لیث بن خالد بلخِي، لَیث بن سَعد بن عبدالرحمن فهمِي، ماضِي بن محمد غافقِي، مالک بن أنس بن مالک أصبحِي، مالک بن أنس کوفِي، مالک بن خیر زیادِي، محمد بن جعفر بن أبِي کثیر أنصارِي، محمد بن خلاد إسکندرانِي، محمد بن دینار أزدِي، محمد بن سلیم راسبِي، محمد بن عبدالرحمن بن أبِي ذِئب عامرِي، محمد بن عبدالله بن عمرو قرشِي، محمد بن عجلان قرشِي، محمد بن عمرو یافعِي، محمد بن کعب بن سلیم قرظِي، محمد بن کناسه أسدِي، محمد بن متوکل قرشِي، محمد بن مسلم بن تدرس قرشِي، محمد بن مسلم بن شونیز، محمد بن مسلم بن عبیدالله زهرِي، محمد بن منکدر بن عبدالله قرشِي، محمد بن أبِي فدیک دیلِي، محمد بن أبِي یحیی أسلَمِي، مَخرَمه بن بُکَیر بن عبدالله بن أشج قرشِي، مخلد بن خالد بن یزید شعیرِي، مسلم بن خالد زَنجِي، مسلمه بن علِي خُشَنِّي، معاویه بن صالح حضرمِي، معروف بن سُوید جُذامِي، معمر بن أبِي عمرو أزدِي، مغیره بن عبدالرحمن حزامِي، منذر بن عبدالله حِزامِي، موسی بن شَیبَه حضرمِي،  موسی بن عقبه قرشِي، موسی بن علِي بن رَباح لَخمِي، میمون بن یحیی قرشِي، ناجیه بن بکر بن سواده، نافع بن یزید کلاعِي، هشام بن سعد قرشِي، هشام بن یوسف أبناوِي، واقد بن سلامه مدنِي، ولید بن مغیره معافرِي، یحیی بن أزهر مصرِي، یحیی بن أیوب مصرِي، یحیی بن صالح بن متوکل طائِي، یحیی بن طلحه قرشِي، یحیی بن عبدالله بن سالم عمرِي، یحیی بن منصور، یزید بن عبدالله بن أسامه بن هاد لیثِي، یزید بن قیس أزدِي، یزید بن یونس أیلِي، یعقوب بن عبدالرحمن قارئ، یوسف بن طهمان مدنِي، یونس بن أبِي إسحاق سبیعِي، یونس بن عبید عبدِي، یونس بن محمد بن مسلم مؤدب، یونس بن یزید أیلِي و تعدادی دیگر حدیث روایت نموده، و از او إبراهیم بن حجاج بن زید سامِي، إبراهیم بن خالد بن أبِي الیمان کلبِي، إبراهیم بن منذر حزامِي، إبراهیم بن منقذ عصفرِي، إبراهیم بن موسی تمیمِي، أحمد بن خالد وهبِي، أحمد بن سعید بن بشر بن عبیدالله قرطبِي، أحمد بن سعید بن عروه صفار، أحمد بن داود قیروانِي، أحمد بن سعید همدانِي، أحمد بن سلیمان بغدادِي، أحمد بن شبویه خزاعِي، أحمد بن شعیب نسائِي، أحمد بن صالح مصرِي، برادرزاده اش أحمد بن عبدالرحمن بن وَهب بن مسلم قرشِي، أحمد بن عبدالله بن میمون غطفانِي، أحمد بن عبدالمؤمن صدفِي، أحمد بن عمرو شیبانِي، أبوطاهر أحمد بن عمرو بن عبدالله بن عمرو بن سَرح قرشِي، أحمد بن عیسی بن حسان مصرِي، أحمد بن قاسم بن حارث قرشِي، أحمد بن محمد بن حنبل شیبانِي، أحمد بن محمد بن عبدالرحمن بغوِي هروِي، أحمد بن یحیی بن إسحاق حلوانِي، أحمد بن یحیی بن وزیر بن سلیمان تجیبِي، إسحاق بن أبِي اسرائیل مروزِي، إسحاق بن حسن حربِي، إسحاق بن إبراهیم بن إسماعیل بستِي، إسحاق بن موسی أنصارِي، أسد بن موسی أموِي، إسماعیل بن إبراهیم هذلِي، إسماعیل بن إسحاق قاضِي، إسماعیل بن أبِي أویس أصبحِي، إسماعیل بن محمد صفار، أصبغ بن فَرَج أموِي، بحر بن نصر بن سابق خَولانِي، بشر بن معاذ عقدِي، حارث بن مسکِين بن محمد أموِي،  حسن بن إسماعیل نهرتیرِي، حسن بن صباح بن محمد واسطِي، حسن بن عبدالعزیز جروِي، حسن بن علی بن محمد هذلِي، أبوحُمید حبره بن لَخم بن مهاجر إسکندرانِي، حجاج بن إبراهیم أزرَق، حَرمله بن یحیی تُجِيبِي، حکم بن عبدالله بلوِي، حماد بن زید بن درهم أزدِي، حُمید بن أبِي جَون اسکندرانِي، خالد بن خِداش بن عَجلان مُهَلَّبِي، خالد بن عبدالسلام صدفِي، خالد بن مرداس سراج، داود بن مخراق فریابِي، ربیع بن سلیمان جِیزِي، ربیع بن سلیمان مرادِي، رجاء بن سِندِي نیشابورِي، زکریا بن یحیی قُضاعِي کاتب العمرِي، زکریا بن یحیی وَقار، زید بن بشر حضرمِي، سحنون عبدالسلام بن سعید بن حبیب بن هلال تنوخِي، سرِي بن خزیمه بن معاویه أبیوردِي، سُرَیج بن نعمان بن مروان جَوهرِي، سعید بن حکم بن أبِي مریم جمحِي، سعید بن عامر ضبعِي، سعید بن عیسی بن تَلِيد رعینِي، سعید بن کثیر بن عُفَیر أنصارِي، سعید بن منصور خراسانِي، سُفیان بن وکیع بن جراح رؤاسِي، سلم بن جناده سوائِي، سلیمان بن أشعث أبوداود سجستانِي، سلیمان بن داود بن بشر شاذکونِي، سلیمان بن داؤد عتکِي، سلیمان بن داود بن جارود طیالسِي، أبوربیع سُلیمان بن داود بن حماد بن سعد مَهرِي،  سلیمان بن سالم زهرِي، سلیمان بن عبدالرحمن بن عیسی تمیمِي، سلیمان بن یحیی ضبِي، شبابه بن سوار فزارِي، أبونُعیم ضِرار بن صُرَد طحان کوفِي، عباس بن ولید بن نصر نرسِي، عبدالأعلی بن حماد بن نصر باهلِي، عبدالأعلی بن قاسم همدانِي، عبدالجبار بن محمد خطابِي، عبدالحکم بن عبدالله مصرِي، عبدالله بن أبِي رُومان، عبدالله بن زبیر بن عیسی بن عبیدالله حمیدِي، عبدالله بن أبِي شیبه عبسِي، عبدالله بن صالح جهنِي، عبدالله بن عبدالحکم بن أعین مالکِي، عبدالملک بن یحیی بن هلال مَعافرِي اسکندرانِي، عبدالله بن رُمح تُجِيبِي، عبدالله بن مبارک حنظلِي، عبدالله بن محمد تجیبِي، عبدالله بن محمد بن إسحاق فهمِي، عبدالله بن محمد بن عبدالله حنائِي، عبدالله بن یزید عدوِي، عبدالله بن یوسف تِنِيسِي، عبدالأعلی بن حماد نَرسِي، عبدان بن محمد بن عیسی مروزِي، عبدالرحمن بن إبراهیم بن عمرو دحیم قرشِي، عبدالرحمن بن عبدالله بن عبدالحکم مصرِي، عبدالرحمن بن عمرو أبوزرعه دمشقِي، عبدالرحمن بن مَهدِي بن حسان عنبرِي، عبدالصمد بن فضل ربعِي، عبدالعزیز بن عِمران بن أیوب بن مِقلاص خُزاعِي، عبدالغنِي بن رفاعه لَخمِي، عبدالمتعالِي بن طالب ظفرِي، عبدالملک بن شعیب بن لیث بن سعد فهمِي، عبدالوهاب بن عبدالمجید ثقفِي، عبده بن عبدالرحیم بن حسان مروزِي،عبیدالله بن عبدالمجید حنفِي، عثمان بن صالح بن سعید خیاط، عثمان بن صالح بن صفوان سَهمِي، علی بن إبراهیم مروزِي، علی بن أحمد معروف به ابن حزم ظاهرِي، علِي بن إسحاق سلمِي، علِي بن إشکاب عامرِي، علِي بن حرب طائِي مَوصلِي، علِي بن خَشرَم مَروَزِي، علِي بن مدینِي، علِي بن محمد کوفِي، علِي بن معبد بن شداد عبدِي، عمر بن حفص شیبانِي، عمر بن أبِي معاذ نمیرِي، عمران بن أبِي عمران رملِي، عمرو بن سَوَّاد بن أسود عامرِي قرشِي سرخسِي، عمرو بن محمد ناقد، عیاش بن ولید بن أزرق مخزومِي، عیسی بن إبراهیم بن عیسی بن مَثرُود غافقِي، عیسی بن أحمد عَسقلانِي بلخِي، عیسی بن حماد زُغبَه تجیبِي، عیسی بن مسکین افریقِي، غالب بن وزیر مغربِي، قُتَیبه بن سعید بغلانِي، لیث بن سعد بن عبدالرحمن فهمِي، محمد بن أبان بن وزیر بلخِي، محمد بن احمد بن عبدالکریم مخرمِي، محمد بن إدریس شافعِي، محمد بن إسماعیل بخارِي، محمد بن إسماعیل بن سالم صائغ، محمد بن أعین مروزِي، محمد بن أبِي بکر مقدمِي، محمد بن بشار عبدِي، محمد بن بکر بن عثمان برسانِي، محمد بن بکر بن خالد کاتب، محمد بن بکیر حضرِمي، محمد بن حسن بن قتیبه لخمِي، محمد بن حسین کوفِي، محمد بن داود بن أبِي ناجیه مهرِي، محمد بن رافع قشیرِي، محمد بن رمح بن مهاجر تجیبِي، محمد بن روح قتیرِي، محمد بن سعد بن منیع هاشمِي، محمد بن سعید بن حکم بن أبِي مریم، محمد بن سَلَمه مُرادِي، محمد بن عبدالرحیم قرشِي، محمد بن عبدالله بن عبدالحکم بالسِي، محمد بن عبدالله بن عیسی بن محمد قرطبِي، محمد بن عبدالله بن حکم قرطبِي، محمد بن عبدالمجید تمیمِي، محمد بن عبدالوهاب عبدِي، أبوثابت محمد بن عبیدالله مَدِينِي، محمد بن علاء بن کریب همدانِي، محمد بن متوکل قرشِي، محمد بن مقاتل مروزِي، محمد بن نصر مروزِي، محمد بن وضاح مروانِي، محمد بن یحیی بن أبِي عمر عدنِي، محمد بن یحیی بن إسماعیل تمیمِي، محمد بن یحیی بن عبدالله ذهلِي، محمد بن یحیی کنانِي، محمد بن یحیی بغدادِي، محمد بن یعقوب بن یوسف أموِي، محمد بن یعقوب زبیرِي، محمد بن یوسف بن واقد فریابِي، محمد بن یوسف سلیمان بن صباح مِصِّيصِي، محمد بن یونس مصیصِي، مروان بن محمد بن حسان طاطرِي، مسعود بن سعد جعفِي، مطرف بن عبدالله یسارِي، مطلب بن شعیب أزدِي، معاویه بن عمرو أزدِي، موسی بن معاویه صمادحِي، مَوهَب بن یزید بن خالد بن مَوهَب رَملِي، نعیم بن حماد خزاعِي، نضر بن عبدالجبار مرادِي، هارون بن سعید أیلِي، هارون بن معروف مروزِي، هارون بن موسی فروِي، هاشم بن قاسم حَرَّانِي، هاشم بن ولید بن خالد هروِي، هیثم بن خارجه خراسانِي، وفاء بن سهیل، أبوهَمَّام ولید بن شُجاع بن ولید سَکُونِي، وهب بن بیان بن حبان واسطِي، یحیی بن أیوب مَقابِرِي، یحیی بن سلیمان جُعفِي، یحیی بن عبدالله بن بُکَیر، یحیی بن عثمان بن صالح سهمِي، یحیی بن یحیی بن بکر نَیشابورِي، یزید بن خالد بن یزید بن عبدالله بن مَوهَب رَملِي، یسار بن سمیر عجلِي، یعقوب بن حمید بن کاسب مدنِي، یعقوب بن کعب أنطاکِي، یعقوب بن محمد زُهرِي، یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر قرطبِي، یوسف بن عدِي تمیمِي، یوسف بن عمر مصرِي، یوسف بن عمرو فارسِي، یوسف بن موسی رازِي، یوسف بن یحیی أبویعقوب بویطِي، یونس بن بکیر شیبانِي، یونُس بن عبدالأعلی صَدَفِي و عده أی دیگر روایت کرده اند.(1 و 14)
    إمام أبومحمد عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي در کتاب الجرح والتعدیل راجع به عبدالله بن وهب بن مسلم مصرِي فهرِي قرشِي می نویسد: محمد بن حمویه بن حسن گفت: از أبوطالب شنیدم، که به نقل از أحمد بن حنبل می گوید: عبدالله بن وهب صحیح الحدیث است. عبدالرحمن بن أبِي حاتم می نویسد: أبوبکر بن أبِي خیثمه در نامه أی که برایم نوشت، می گوید: از یحیی بن معین شنیدم، که می گفت: عبدالله بن وهب مصرِي ثقه است.ابن أبِي حاتم می گوید: علی بن حسین بن جنید گفت: از أحمد بن صالح مصرِي شنیدم، که می گوید: ابن وهب صدهزار حدیث روایت نموده است، من هیچ حجازِي، شامِي و یا مصرِي را ندیدم، که از او بیشتر حدیث روایت کرده باشد، و در نزد ما از وی هفتاد هزار حدیث موجود است. ابن أبِي حاتم به نقل از یونس بن عبدالأعلی می گوید: هارون بن عبدالله زُهرِي برایم گفت: وقتی مردم در مدینه در چیزی از روایات مالک اختلاف می کردند، انتظار آمدن ابن وهب را می کشیدند، تا از وی در آن باره سوال کنند. عبدالرحمن بن أبِي حاتم می گوید: از أبوزرعه شنیدم، که می گفت: من در هشتاد هزار حدیث ابن وهب در مصر نظر کردم، در میان آنها حدیثی را ندیدم، که برای او اصلی نباشد، و عبدالله بن وهب ثقه است.(2)
     حافظ شهاب الدین ابن حجر عسقلانی در کتاب تهذیب التهذیب عبدالله بن وهب را ثقه، حافظ، عابد و فقیه گفته، و آورده است: أبوالحسن میمونِي می گوید: از ابوعبدالله أحمد بن حنبل شنیدم، که وقتی از ابن وهب یادآوری گردید، گفت: او مرد عقل، دین و صلاح است. أبوأحمد بن عدِي جرجانِي می گوید: عبدالله بن وهب از أجله مردمان و از ثقات آنها می باشد. حارث بن مسکین می گوید: شاهد بودم، که ابن عیینه می گفت: عبدالله بن وهب شیخ اهالی مصر است. محمد بن عبدالله بن عبدالحکم می گوید: عبدالله بن وهب فقیه مصر بود. سُحنُون (بن سعید عالم و فقیه مغرب) می گوید: ابن وهب روزگارش را در سه بخش گذرانید: بخشی در سفر، بخشی در تعلیم مردمان در مصر و بخشی را در حج، و او سی و شش بار حج کرد.(6)
   أبومصعب زهرِي می گوید: عبدالله بن وهب قابل بزرگ داشتن است. أبویعلی خلیلِي می گوید: موصوف ثقه و متفق علیه می باشد. أحمد بن صالح جیلِي گفته است: او ثقه، صالح و صاحب آثار است. حارث بن مسکین می گوید: در وجود ابن وهب فقه، روایت، و عبادت جمع گردیده بود، و علماء او را دوست داشتند، و به وی محبت می ورزیدند، و او نزدیک ترین کس به امام مالک بود. دارقطنِي او را ثقه گفته است. زکریا بن یحیی ساجِي می گوید: او صدوق و ثقه بوده، و در شنیدن حدیث تساهل داشته است. محمد بن مُسَیَّب أرغِينانِي به نقل از یونس بن عبدالأعلی می گوید: از طرف خلیفه وظیفه قضاوت بر  عبدالله بن وهب پیشنهاد شد، او از آن روی گردانید، و در خانه نشست. از این مطلب رِشدین بن سعد آگاهی پیدا کرد، و به نزد او آمد، ابن وهب در صحن سرایش در حال وضوء گرفتن بود، برایش گفت: ای أبومحمد! چرا در بین مردم نمی روی، و در میان ایشان به کتاب خدا و سنت رسول الله حکم نمی نمائی؟ ابن وهب سر خود را بسویش بلند کرد، و گفت: آیا تا این جا عقل تو به انتهی رسید؟ بدان که علماء به همراه انبیاء محشور می شوند، در حالی که قضات به همراه سلاطین حشر می گردند! و من می خواهم در زمره علماء محشور شوم، و نمی خواهم در شمار  قضات حشر گردم. حاتم بن لیث جَوهرِي به نقل از خالد خِداش می گوید: بر عبدالله بن وَهب کتاب أهوال القیامة که از تصنیفات خودش می باشد خوانده شد، او غش کرد، و افتید، و هیچ سخن نگفت، تا وفات یافت، نامبرده در سال 197 هجری قمری در مصر وفات یافته است.(8، 14 و 15)
   إمام محمد بن إسماعیل بخارِي در تاریخ کبیر آورده است: أبومحمد عبدالله بن وهب بن مسلم مولای ابن زیاد مصرِي بوده، و از حمید بن هانِي، حیوه، ابن جریج و ثورِي حدیث شنیده، و از او إسماعیل بن أبِي أویس(أصبحِي خواهرزاده امام مالک) شنیده است. إسحاق می گوید: او قرشِي و مولای بنی فِهر بوده است. احمد بن صالح گفت: موصوف در سال 197 هجری قمری وفات یافته است.(3)
   إمام محمد بن حبان بستِي در کتاب تقریب الثقات عبدالله بن وهب را در شمار ثقات آورده، و می نویسد: أبو محمد عبدالله بن وهب بن مسلم قرشِي از اتباع تابعین و مولای رمانه و بنا به گفتۀ بعضی مولای بنِي فِهر و از اهالی مصر بوده است. وی از جمله کسانِی است  که آنچه را از احادیث اهل حجاز و مصر حفظ نموده، آنها را جمع آوری و تصنیف کرده است. موصوف از جمله عباد بوده، و در سال 197 هجری قمری وفات یافته است.(4)
   محمد بن سعد کاتب واقدی در کتاب طبقات آورده است: عبدالله بن وَهب أزاد کردۀ و وابستۀ قریش بوده است. او مردی عالم بوده است، و در احادیثی که آنها را با لفظ – حدثنا – نقل می کرده، مورد اعتماد بوده است، و احادیثی را از راوی نخستین بدون اینکه او را دیده باشد، با حذف سلسله اسناد نقل می کرده است.(5)
   إمام أبوعبدالله شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان ذهبِي در کتاب های سیر أعلام النبلاء و تذکرة الحفاظ عبدالله بن وهب را حجت مطلق خوانده، و می نویسد: إمام شیخ الإسلام أبومحمد عبدالله بن وَهب بن مسلم فِهرِي بعضی از صغار تابعین را ملاقات نموده، و او از جمع آورندگان علم و گنج های عمل بود. ابن وهب می گوید: عبیدالله بن عمر را دیدم، در حالی که نابینا شده، و روایت حدیث را قطع کرده بود. و باز می گوید: هشام بن عروه در مسجد رسول الله(ص) نشسته بود، با خود گفتم: می روم از ابن سمعان احادیثی را می گیرم، و دوباره به نزد هشام می آیم، اما وقتی برگشتم هشام بن عروه به خانه اش رفته بود، به خانه اش رفتم، گفتند: خوابیده است. با خود گفتم: بعد از حج دوباره به نزد او می آیم، اما وقتی از حج برگشتم، هشام وفات یافته بود، ذهبی می گوید: هشام در بغداد وفات یافته است، و شاید هم عبدالله بن وهب بعد از ادای مراسم حج به بغداد رفته باشد. می گویند: إمام مالک برای عبدالله بن وهب بدین صورت نامه می نوشت: برای عبدالله بن وهب مفتی اهالی مصر برسد. و این کار را برای هیچ کس دیگری نمی کرد. زمانی در نزد امام مالک از عبدالله بن وهب  و عبدالرحمن بن قاسم فقیه مصری یادآوری گردید، إمام مالک گفت: ابن وهب عالم است و ابن قاسم فقیه است. أحمد بن سعید همدانِي می گوید: ابن وهب به حمام رفت، و صدای قاری را شنید، که این آیه را تلاوت می کرد: (وَ إِذ یَتَحَآجُّونَ فِي النَّارِ.) ترجمه: زمانی را که در آتش دوزخ (دوزخیان) با همدیگر به کشمکش و پرخاشگری می پردازند. سوره غافر آیه چهل و هفتم. غش کرد و افتید. أبوزید بن أبِي الغَمر می گوید: ما ابن وهب را دیوان علم نامیده بودیم. أحمد بن عبدالرحمن بن وهب بن مسلم معروف به بَحشَل برادرزاده عبدالله بن وهب می گوید: امیر عبَّاد بن محمد عموی مرا خواست تا او را بحیث قاضی موظف نماید. عمویم مخفی شد. امیر برآشفت، و قسمت های از منزل ما را منهدم ساخت. عمرو بن سواد می گوید: ابن وهب برایم گفت: من از سیصد و هفتاد شیخ حدیث شنیدم، و از عمرو بن حارث مصری حافظ تر ندیم. أحمد بن صالح می گوید: ابن وهب یکصد و بیست هزار حدیث را جمع آوری نمود، و بغیر از  دو حدیث تماماً در نزد حرمله موجود است.(8 و 9)
   حاجی خلیفه در کتاب کشف الظنون آورده است: إمام أبومحمد عبدالله بن وهب بن مسلم فهرِي قرشِي مصرِي مالکِي در سال 125 هجرِي قمرِي متولد و در سال 197 هجری قمری وفات یافت.(10)
   إمام شهاب الدین أبِي الفلاح عبدالحی بن أحمد بن محمد ابن عماد حنبلِي در کتاب شذرات الذهب می نویسد: إمام دانشمند أبومحمد عبدالله بن وهب فهرِي مقرئ یکی از علمای بزرگ در ماه شعبان سال 197 هجری قمری وفات یافت، تولد او در سال 125 هجری قمری بوده، و او یکسال یا دو سال بعد از سال 140 هجری قمری به طلب علم برآمد. أبوسعید بن یونس می گوید: ابن وهب در بین فقه، روایت و عبادت جمع کرده بود، و او را تصانیف بزرگی است. ابن أهدل می گوید: موصوف مدت بیست سال با إمام مالک هم صحبت بود، و الموطأ کبیر و صغیر را تصنیف نمود. وی صدهزار حدیث را روایت کرد. و امام مالک در بیان مسائل برایش نامه می نوشت، در حالی که این کار را در مورد دیگران نمی کرد.(11)
   علامه دهخدا در لغت نامه اش می نگارد: عبدالله بن وهب بن مسلم فهرِي مکنی به ابومحمد. فقیه و از ائمه است، وی دارای فقاهت، عبادت و حدیث بوده، از کتب او است: الموطا صغیر و کبیر در حدیث. عبدالله حافظ، ثقه و مجتهد بود، و به سال 125 هجری قمری در مصر متولد شد، و در سال 197 هجری قمری درگذشت.(13)
   أبوسعید عبدالرحمن بن أحمد بن یونس صدفِي مصری در تاریخ المصریین می نویسد: پدرم به نقل از پدر بزرگم گفت: از عبدالله بن وهب شنیدم، که می گفت: من در سال 125 هجری قمری زاده شدم، و در هفده سالگی به طلب علم برآمدم. أبو زنباع به نقل از یحیی بن بُکیر می گوید: عبدالله بن وهب برایم گفت: من در ماه ذي القعده سال 125 هجری قمری متولد گردیدم. أبوسعید بن یونس می گوید: موصوف در روز یکشنبه چهار روز باقی مانده از ماه شعبان سال 197  هجری قمری وفات یافت.(7)
کتب ذیل از تالیفات أبومحمد عبدالله بن وهب می باشد: 1 – أهوال القیامة. 2 – تفسیرالقرآن . 3 – الجامع فِي الحدیث، کتاب مذکور را میکلوش مورانِي مستشرق آلمانی نیز تحقیق کرده است. 4 – المجالسات عن مالک. 5 – المُوَطَّأ الصغیر فِي الحدیث. 6 – المُوَطَّأ الکبیر فِي الحدیث. 7 – کتاب البیعة. 8 – کتاب المناسک. 9 – کتاب المغازِي. 10 – کتاب الردة. 11 – کتاب تفسیر غریب المُوَطَّأ.(8 و 10)
منابع و مآخذ:
1 – تهذیب الکمال – جلد شانزدهم – از صفحه 277 الی صفحه 287 – به شماره 3645 – تالیف حافظ جمال الدین مزی – عربی.
2 – الجرح والتعدیل – جلد پنجم – صفحه 234، 235 و 236- به شماره 8213/ 879 – تالیف عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي – عربی.
3 – تاریخ کبیر – جلد پنجم – صفحه 218 – به شماره 710 – تالیف امام محمد بخاری – عربی.
4 – تقریب الثقات – صفحه 730 – به شماره 8033 – تالیف امام محمد بن حبان بستی – عربی.
5 – طبقات – جلد هفتم – صفحه 526 – تالیف محمد بن سعد کاتب واقدی – ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی – فارسی.
6 – تهذیب التهذیب – جلد سوم – صفحه 280، 281 و 282 – به شماره 4285 – تالیف حافظ ابن حجر عسقلانِي – عربی.
7 – تاریخ المصریین – جلد اول – صفحه 289 – به شماره 785 – تالیف أبوسعید عبدالرحمن بن أحمد بن یونس صدفِي مصرِي – عربی.
8 – سیر أعلام النبلاء – جلد دوم – از صفحه 778 الی صفحه 783 – به شماره 1381 – طبقه نهم – تالیف امام ابوعبدالله ذهبی – عربی.
9 – تذکرة الحفاظ – صفحه 304، 305 و 306 – به شماره 383 – تالیف إمام أبوعبدالله شمس الدین ذهبِي – عربی.
10 – کشف الظنون – جلد پنجم – صفحه 359 و 360 – تالیف حاجی خلیفه – عربی.
11 – شذرات الذهب – جلد دوم – صفحه 50 و 51 – حوادث سال 197 هجری قمری – تالیف إمام شهاب الدین ابن عماد حنبلِي – عربی.
12 – اعلام زرکلی – جلد سوم – صفحه 144 – حرف عین – تالیف خیرالدین زرکلی – عربی.
13 – لغت نامه دهخدا – جلد دهم – صفحه 15724 – حرف عین – تالیف علامه علی اکبر دهخدا – فارسی.
14 – موسوعة الحدیث – معلومات عن الراوِي – عربی.
15 – ویکیبیدیا الموسوعة الحرة(دائرة المعارف عربی) آخرین تعدیل 25 دیسمبر 2018 – ساعت 14/ 18 دقیقه – عربی

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر

إبراهیم بن عبدالله هروی:

  -     حافظ استاد أبوإسحاق إبراهیم بن عبدالله بن حاتم هروِي ساکن بغداد شخصیتی متکلم، قارِي، صدوق و یکی از مشاهیر محدثین بوده، و اصل او از ه...