إمام علامه
ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن مثنی بن عبدالله بن أنس بن مالک أنصارِي خزرجِي
نجارِي بصرِي در سال 118 هجری قمری مطابق سال 736 میلادی متولد گردید، او شخصیتی
محدث، فقیه و ثقه بود، بعد از معاذ بن معاذ عَنبرِي قاضی بصره شد، و بعد به بغداد
رفت، و در سال های پایانی خلافت هارون الرشید بعد از عوفِي در بغداد به سمت قضاوت
منصوب گردید. عثمان بن ربیع ثقفی برای فضل بن ربیع می گفت: محمد بن عبدالله انصاری
مردی فقیه و عفیف است، و بقول امام
ابوحنیفه اهتمام دارد. می گویند: محمد بن عبدالله انصاری از یاران زفر بن
هُذَیل عنبرِي تمِيمِي و قاضی أبِي یوسف یعقوب بن ابراهیم انصارِي بود، و در قضاوت
از امام زفر و امام ابی یوسف (دو شاگرد برجسته امام ابوحنیفه) پیروی می کرد.
نامبرده از کبار شیوخ بخاری می باشد، و کسی بزرگ تر از او در بین شیوخ بخاری نبوده
است. احادیث محمد بن عبدالله انصاری را صاحبان صحاح سته در کتب شان نقل کرده اند.
موصوف از أبان بن صَمعَه، أخضَر بن عَجلان، إسماعیل بن سلیمان یَشکُرِي کَحَّال،
إسماعیل بن مسلم مکِي، أشعث بن عبدالله بن جابر حُدَّانِي، أبِي هانئ أشعث بن
عبدالملک حُمرانِي، ثابت بن عُماره حنفِي، أبِي أشهب جعفر بن حیان عُطارودِي، حبیب
بن شهید، حجاج بن أبِي عثمان صَوَّاف، حُمید طَویل، أبِي خَلده خالد بن دینار
سعدِي، زُفر بن هُذیل عنبرِي تمِيمِي، سعد بن صَلت بشجَلِي قاضِي شیراز، سعید بن
إیاس جُرَیرِي، سعید بن أبِي عَرُوبه، سلیمان تَیمِي، شعبه بن حجاج، صالح بن أبِي
أخضر، صُرَد بن أبِي مُنازل، عبدالله بن عون، پدرش عبدالله بن مثنی أنصارِي،
عبدالأعلی بن أبِي مُساور، عبدالرحمن بن عبدالله مسعودِي، عبدالسلام بن شَدَّاد،
عبدالملک بن جریج، عبیدالله بن أخنس، عبیدالله بن حسن عنبرِي، عبیدالله بن أبِي
حُمَید، عثمان بن غیاث، عمر بن ولید شَنِّي، عمران بن حُدَیر، عنبَسه بن سعید
کاتب، عُیَینه بن عبدالرحمن بن جَوشَن، فَروة بن یونس، قُرَّة بن خالد، مالک بن
دینار، محمد بن عمرو بن عَلقَمه، محمد بن فَضَاء جَوهرِي، نَهَّاس بن قَهم، هِشام
بن حَسَّان، هَمَّام بن یحیی و هلال بن حِق حدیث روایت نمود، و از او بُخارِي،
ابومسلم إبراهیم بن عبدالله کَجِّي، إبراهیم بن مُستَمِر عُرُوقِي، ابوالأزهر احمد
بن أزهر، احمد بن إسحاق بُخارِي، احمد بن حنبل، احمد بن عبدالرحمن هَجَرِي، احمد
بن عبیدالله بن مُفَضَّل ساباطِي، إسحاق بن ابراهیم شاذان فارسِي پسر دختر سعد بن
صلت، اسماعیل بن اسحاق قاضِي، اسماعیل بن عبدالله اصفهانِي سمویه، حسن بن محمد
زعفرانِي، حفص بن عمر بن یزید سَیارِي، خلیفه بن خَیَّاط، عبدالله بن أبِي ثُمامه
انصارِي، عبدالله بن محمد بن حاضر رازِي عبدوس، ابوبکر عبدالله بن محمد بن أبِي
شَیبه، عبدالله بن محمد بن أبِي قریش ثقفِي، پسرش ابوعُمَیر عبدالکبیر بن محمد بن
عبدالله أنصارِي، ابوقِلابه عبدالملک بن محمد رَقاشِي، عبدالواحد بن غیاث،
عبیدالله بن یوسف جُبَیرِي، علِي بن مدینِي، عمرو بن علِي، قُتیبه بن سعید
بغلانِي، محمد بن احمد بن أبِي حَنَاجر، ابوجعفر محمد بن احمد بن زَبد مَذارِي،
ابوحاتم محمد بن إدریس رازِي، محمد بن اسحاق صاغانِي، محمد بن اسماعیل بن
عُلَیَّه، ابوإسماعیل محمد بن اسماعیل تِرمذِي، محمد بن بَشَّار بُندار، محمد بن
حاتم مؤدَّب، محمد بن خالد، محمد بن خُزَیمه بصرِي ساکن مصر، محمد بن سعد کاتب
واقدِي، محمد بن عبدالله بن أبِي ثَلج، محمد بن عبدالله بن حفص بن هشام بن زید بن
انس بن مالک، محمد بن عبدالله بن نُمَیر، محمد بن عبدالرحمن عَنبرِي صَیرفِي، محمد
بن علِي بن زهیر جُرجانِي، ابومحمد محمد بن مثنی، محمد بن مَرزُوق بصرِي، محمد بن
یحیی ذُهلِي، محمد بن یزید أسفاطِي، محمد بن یونس کُدَیمِي، مسلم بن حاتم انصارِي،
ابوحاتم مُهَلَّب بن محمد بن مُهَلَّب مُهَلَّبِي، ابوالولید هِشام بن عبدالملک
طیالسِي، هِشام بن عبیدالله رازِي، ولید بن عمرو بن سُکَین ضُبَعِي، یحیی بن جعفر
بُخارِي، یحیی ابن معین، یعقوب بن سُفیان فارسِي و یعقوب بن شَیبه سَدوسِي روایت
کرده اند. أحوص بن مفضل به نقل از یحیی بن معین او را ثقه گفته است: نسائی می
گوید: روایت از او باکی ندارد.(1، 6و8)
عمر بن
شبه در کتاب اخبار بصره آورده است: محمد بن عبدالله انصاری در روزگار مهدی خلیفه
عباسی در سال 166 هجری قمری به منصب قضاوت گماشته شد.(2)
محمد بن
سعد در کتاب طبقات می نویسد: محمد بن عبدالله بن مثنی بن عبدالله بن انس بن مالک
انصاری کنیه اش ابوعبدالله و محدثی صدوق بوده است. محمد بن عبدالله انصاری ما را
گفت: پدرم به من می گفت: پسرم! تو به ماه شوال سال یکصد و هیجده و روزگار خلافت
هشام بن عبدالملک(خلیفه اموی) زاده شده أی. محمد بن عبدالله انصاری پس از معاذ بن
معاذ عهده دار قضاء بصره شد، و سپس به بغداد رفت، و در سال های پایانی خلافت هارون
الرشید(خلیفه عباسی) پس از عوفی عهده دار قضاء منطقه لشکرگاه مهدی شد، هنگامی که
امین به خلافت رسید، او را از منصب قضاوت برکنار کرد، و به جای او عون بن عبدالله
مسعودی را گماشت، محمد بن عبدالله پس از اسماعیل بن عُلَیَّه از سوی امین به سر
پرستی مظالم گماشته شد، و سپس برای بار دوم از سوی امین به سرپرستی قضاء بصره
منصوب شد، مامون او را برکنار ساخت، و به جای او یحیی بن اکثم را گماشت. محمد بن
عبدالله انصاری پس از آن مقیم بصره بود، و به نقل حدیث سرگرم بود، و سر انجام در
همان شهر به ماه رجب دویست و پانزده در گذشت.(4)
ابومحمد
عبدالرحمن بن ابی حاتم رازی در کتاب الجرح والتعدیل آورده است: محمد بن عبدالله بن
مثنی بن عبدالله بن انس بن مالک انصاری در روزگار هارون الرشید قاضی بصره و در
ایام مامون الرشید قاضی بغداد بود. و از پدرم درباره او پرسیدم. پدرم گفت: صدوق و
ثقه است.(3)
امام محمد
بن حبان بستی در کتاب تقریب الثقات محمد بن عبدالله انصاری را در شمار ثقات آورده،
و می نویسد: ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن مثنی بن عبدالله بن انس بن مالک قاضِي
از جمله اتباع تابعین از اهالی بصره و قاضی آن شهر بوده است. وی در سال 215 هجری
قمری(مطابق سال 830 میلادی)(11) در عراق درگذشت.(5) اما ابن فضل می گوید: عبدالله
بن جعفر بن درستویه از یعقوب بن سفیان روایت نموده، و گفته است: محمد بن عبدالله
انصاری در سال 214 هجری قمری درگذشته است. و می گوید: در سال 212 هجری قمری از
محمد بن عبدالله انصاری شنیدم، که می گفت: من 94 ساله شدم.(2، 7و 9) ذهبی می گوید:
محمد بن عبدالله انصاری در هنگام مرگ 97 ساله بود.(6)
در کتاب
اخبار القضاة تالیف وکیع آمده است: ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن مثنی انصاری در
سال 191 هجری قمری به حیث قاضی بصره موظف گردید، او با حسن سیرت قضاوت کرد، بخصوص
اموال ایتام را تحصیل نمود، اما معاذ بن معاذ که قبل از وی قاضی بصره بود، به
بغداد رفت، و از وی شکایت کرد، و در سال 192 هجری قمری هارون الرشید او را از منصب
قضاوت بر طرف و بجایش عبدالله بن سوار بن عبدالله را به قضاوت گماشت. وکیع می
گوید: از ابراهیم بن هاشم شنیدم که می گفت: از محمد بن عبدالله انصاری شنیدم، که
گفته است: من 99 سال سن دارم، و جدم انس 110 سال عمر نموده است، و بعد از این گفته
یک سال دیگر محمد بن عبدالله انصاری زنده بود. احمد بن علی می گوید: محمد بن یحیی
بن فیاض برایم گفت: محمد بن عبدالله انصاری در سال 215 هجری قمری وفات یافت، او در
ماه شوال سال 118 هجری قمری متولد گردیده بود. و این کلام خلاف گفتۀ ابراهیم بن
هاشم به نقل از محمد بن عبدالله انصاری می باشد. و باز وکیع در کتاب اخبار القضاة
می نویسد: وقتی که مامون الرشید خلیفه عباسی عبدالله بن سوار را از منصب قضاوت عزل
نمود، برای اسماعیل بن جعفر مشاورش نوشت، تا فردی را برایش مشخص سازد، که او را به
قضاوت بصره بگمارد، مشاورش به او نوشت که رای ونظر طاهر بن حسین(فوشنجی موسس امارت
طاهریان) بر محمد بن عبدالله انصاری است. و نیر آمده است که در اول مامون می
خواست، ابی عاصم ضحاک بن مخلد را قاضی بصره بسازد، اما مشاورش به او نوشت، که عرب
ها بر قضاوت ابی عاصم کراهیت دارند، و خرده می گیرند، (ممکن به جهت این که ابی
عاصم از موالی بود) و بعد محمد بن عبدالله انصاری را به قضاوت بصره گماشت، و او تا
سال 199 هجری قمری یعنی تا هنگام ظهور فرقه مبیضه(سپید جامگان که گروهی از زنادقه
و از اتباع مقنع خراسانی بودند که پیراهن های سفید به تن می کردند، بر خلاف
طرفداران دولت عباسی که لباس های سیاه داشتند و آن ها را مسوده یعنی سیاه جامگان
می گفتند.) قاضی بصره بود، و بعد از تسلط
این گروه بر بصره مدتی در حال اختفاء بسر
برد، و باز بعد از رفع فتنه مبیضه دوباره بسر کارش برگشت.(10)
منابع و مآخذ:
1 – تهذیب الکمال – جلد بیست و پنجم – از صفحه 539
الی صفحه 549 – به شماره 5372 – تالیف حافظ جمال الدین مزِي – عربی.
2 – تهذیب التهذیب – جلد پنجم – صفحه 164 ، 165 و
167 – به شماره 7147– تالیف حافظ ابن حجر عسقلانی – عربی.
3 - الجرح والتعدیل – جلد هفتم – صفحه 408 – به
شماره 1398/ 1655 – تالیف ابن ابی حاتم رازی – عربی.
4 – طبقات – جلد هفتم – صفحه 304 و 305 – تالیف محمد
بن سعد کاتب واقدی – ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی – فارسی.
5 – تقریب الثقات – صفحه 1085 – به شماره 12684 –
تالیف امام محمد بن حبان بستی – عربی.
6 – سیر اعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 884، 885 و
886 – به شماره 1524 – طبقه دهم – تالیف امام ابوعبدالله ذهبی – عربی.
7 - شذرات الذهب – جلد دوم – صفحه 125 – حوادث سال
215 هجری قمری – تالیف ابن عماد حنبلی – عربی.
8 – تاریخ بغداد – جلد سوم – از صفحه 405 الی صفحه
410 – به شماره 941 - تالیف خطیب بغدادِي – عربی.
9 - تاریخ کامل – جلد نهم – صفحه 3954 – حوادث سال
215 هجری قمری – تالیف ابن اثیر جزری – ترجمه حمید آژیر – فارسی.
10 - اخبار القضاة – جلد دوم – از صفحه 154 الی صفحه
161 – تالیف وکیع محمد بن خلف بن حیان – عربی.
11 - اعلام زرکلی – جزء ششم – صفحه 221 – تالیف
خیرالدین زرکلی – عربی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر