۱۳۹۸ تیر ۲۱, جمعه

خَلِیفَه بن خَیَّاط لَیثِي شَیبَانِي تمیمِي عُصفُرِي بَصرِي

إمام علامه حافظ أبوعمرو خَلِیفَه بن خَیَّاط بن أبِي هبیره خلیفه بن خیاط لیثِي شیبانِي تمیمِي عصفرِي بصرِي ملقب به شباب از جمله مؤرخان، نسب شناسان و محدثان برجسته قرن سوم هجری می باشد.(2، 13، 15، 20 و 21) نسبت خلیفه بن خیاط به عُصفُرِي از آن جهت است، که خانواده اش به خرید و فروش عُصفُر اشتغال داشتند.(7) و عصفر ماده أی است که با آن پارچه را سرخ رنگ می کردند، و آن شیرۀ گل معصفر معروف به گل کاجیره است، که در رنگ ریزی بکار می رود. چنان که منوچهری در مثنوی ویس و رامین آورده است:
                                        چو بشنید این سخن ویسه ز مادر        شد از بس شرم رویش چون معصفر
و حکیم ابوالقاسم فردوسی گوید:
     لب لعل رودابه پرخنده کرد       رخان معصفر سوی بنده کرد        چو خورشید بنمود تابان درفش     معصفر شد آن پرنیانی بنفش(19)
    خلیفه بن خیاط بطور تقریبی در سال 160 هجری قمری در شهر بصره در یک خانوادۀ اهل علم متولد گردیده، در آن شهر زندگی می نموده، و در همان شهر تحصیل کرده است. پدر و پدر بزرگ او نیز از جمله عالمان و محدثان شناخته شده بوده اند، و این امر در رشد و شگوفائی علمی موصوف تاثیر به سزائی داشته است.(1، 12، 18 و 21)
   أبوعمرو خلیفه بن خیاط از شیوخ بخاری می باشد، و بخارِي در صحیح خود در هژده جای از وی روایت نموده است.(4) خلیفه بن خیاط عصفرِي در سال 240 هجرِي قمرِي مطابق سال 854 میلادِي به عمر هشتاد سالگی درگذشت.(18 و 21)
   خلیفه بن خیاط معاصر امین، مامون و معتصم خلفای عباسی بود، روزگاری که اوج قدرت و شگوفائی معتزلیان در تاریخ اسلام است، اما او بطور آشکار در صف مخالفان معتزله ایستاده شد. أبوبکر محمد بن خلف بن حیان بن صدقه ضَبِّي بغدادِي ملقب به وکیع در کتاب أخبارالقضات می نویسد: عده أی از معتزلیان بصره در سال 223 هجری قمری از قاضی احمد بن ریاح که متولی قضاء بود شکایت کردند، اما ابوربیع زهرانِي اصفهانی، حسین بن محمد ذارع، خلیفه بن خیاط عصفرِي و تعدادی دیگر از بزرگان بصره بدون ترس و واهمه به  دفاع  از قاضی موصوف برخواستند، و بدون اینکه ملاحظۀ داشته باشد، بر این که معتصم خلیفه عباسی از معتزلیان و آراء آنها پشتبانِي می کرد، و کمر به نصرت و معاونت آن ها بسته بود، مخالفت خود را با آراء اهل اعتزال اعلام داشتند، که این امر صلابت رای و قوت اعتقاد خلیفه بن خیاط و همفکران وی را نشان می دهد.(14)
   خلیفه بن خیاط از شیوخ و علمای بزرگ معاصرش علوم قرآن، حدیث، تاریخ و انساب را فراگرفت. شیوخ وی در علوم قرآن و قرائت أبوعمرو زبان بن علاء بن عمار مازنی و ورقاء بن عمرو از مشاهیر قراء می باشند، و اساتیذ وی در حدیث أبومعاویه یزید بن زریع بصرِي أعشِي، أبوعبدالله محمد بن جعفر بن دُرَّان هذلِي معروف به غُندَر، سفیان بن عُیَینَه هلالِي، أبوداود سلیمان بن داود بن جارود طیالسِي، عبدالرحمن بن مهدِي بن حسان عنبری بصری لؤلؤی و دیگرانی از بزرگان محدثین روزگارش هستند، او تاریخ را از ابوالحسن علی بن محمد بن عبدالله بن أبِي سیف مدائنِي و أبوعبیده معمر بن مثنی تیمی از بارزترین مورخان معاصرش و انساب را از ابومنذرهشام بن محمد بن سائب کلبِي و أبویقظان سُحَیم بن حفص مشهورترین علمای انساب زمانش آموخت.(2)
   خلیفه بن خیاط از پدرش خیاط بن خلیفه، إسماعیل بن أمیه، بشر بن مفضل، معاذ بن عنبرِي، جویریه بن أسماء، عبدالأعلی بن عبدالأعلی، یحیی بن عبدالرحمن، علی بن عبدالله، احمد بن علی، إسماعیل بن سنان، علاء بن برد بن سنان، عثمان قرشی، عمرو بن منخل سدوسِي، عمر بن علی، عبیدالله بن موسی، بکر بن عطیه، بشر بن عیسی، محمد بن عمر واقدِي، محمد بن سعید باهلِي، محمد بن معاذ، سلم بن قتیبه، عبدالأعلی بن هیثم، معاذ بن معاذ، محمد بن عبدالله بن زبیر، جعفر بن عون، عبدالله بن میمون، عبدالسلام بن مطهر، عبدالله بن مسلمه بن قعنب، سهل بن بکار، أشهل بن حاتم، سلیمان بن حرب، شهاب، أبوغسان، ابوعبدالرحمن قرشی، أبو وهب سهمِي، أبو أحمد، أبوالیمان نبال، ابومروان باهلِي، زیاد بن عبدالله بکائی، خالد بن حارث، یحیی بن أرقم، یحیی بن أبِي الحجاج، أبو ایوب خاقانِي، یزید بن هارون، یحیی بن سعید، بیهس بن حبیب، إسحق بن إدریس، إبراهیم بن صالح بن درهم، حسن حفرِي، حسن بن أبِي عمرو، عمر بن أبِي خلیفه، عبیدالله بن عبدالله بن عون، علی بن عاصم، عامر بن صالح بن رستم، عثمان بن عثمان، عمرو بن عبیده، عامر بن سعد، عثام بن علِي، مسلمه بن ثابت، محمد بن سعد، محمد ابن أبِي عدِي، إسماعیل بن علیه، وکیع بن جراح، عبدالرحمن بن عثمان، عبدالعزیز بن عمران بن ثابت، شعیب بن حیان، ابوبکر کلبِي، ابوقتیبه، أبومدین، صفوان بن عیسی، أبوالعباس، أبوأسامه، أبوعمرو شیبانِي، کثیر بن هشام، ریحان بن عصمه، روح بن عباده، أبوذیل، یزید بن زریع، غندر، أبوعبیده إسماعیل بن سنان بصرِي، أرطاة بن حسین بنانِي، بکار بن عبدالله بصرِي، شعیب بن حیان، معاذ بن هانئ بصرِي، عون بن کهمس بن حسن بصرِي، بکر بن سلیمان بصرِي أسوارِي، أنیس بن سوار جرمِي، مرزوق بن میمون ناجِي، درست بن حمزه بصرِي، بشر بن مفضل، جعفر بن سلیمان، معتمر بن سلیمان، سفیان بن عیینه، أبوداود طیالسِي، عمر بن علی بن عطاء، أبوحفص مقدمِي بصرِي، عبدالرحمن بن مهدِي، کهمس بن منهال، إسماعیل بن أمیه و تعداد بسیاري دیگر حدیث روایت نموده، و از او محمد بن إسماعیل بخارِي در کتب تاریخ و صحیح اش، عبدالله بن احمد بن حنبل شیبانِي، أبویعلی موصلی، أحمد بن علِي آبار، عبدالله بن ناجیه، حسن بن سفیان نسوِي، أبومحمد عبدالله بن احمد بن موسی بن زیاد أهوازِي ملقب به عبدان، إبراهیم بن عبدالله بن جنید ختلِي، أبوبکر بن أبِي عاصم، یعقوب بن شیبه، صنعانِي، بقی بن مخلد قرطبِي، حرب کرمانِي، عبدالله بن عبدالرحمن دارمِي، عمر بن احمد اهوازِي، موسی بن زکریا تسترِي، زکریا ساجِي، تمتام، و تعدادی زیادی دیگر روایت کرده اند.(1، 2، 8 و 12)
   خلیفه بن خیاط از جملۀ ثقات محدثین و مؤرخین بوده، او را إمام أحمد بن حنبل، إمام محمد بن إسماعیل بخارِي، یحیی بن معین، علِي بن مدینِي، عبدالله بن عدِي جرجانِي، شمس الدین ذهبِي و دیگران مؤثق دانسته اند. ابن اثیر می گوید: خلیفه بن خیاط شخصیتِي فاضل و آگاه به امور مردمان می باشد.(1، 3، 4و 12)
   أمام محمد بن حبان بستِي در کتاب تقریب الثقات خلیفه بن خیاط عُصفُرِي را در شمار تقات آورده، و می نویسد: أبوعمرو خلیفه بن خیاط عُصفُرِي از جملۀ تبع الأتباع و از اهالی بصره بوده، و برایش شاب می گفتند. او فردِي قابل اعتماد و عالم به روزگار مردمان و نسب آنها بوده است.(5)
   أبِي العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبِي بکر بن خلکان در کتاب وفیات الاعیان آورده است: أبوعمرو خلیفه بن خیاط بن أبِي هبیره خلیفه بن خیاط شیبانِي عصفرِي بصرِي معروف به شباب صاحب کتاب طبقات شخصیتِي حافظ و آگاه به تواریخ و ایام الناس و مردی عزیز و فاضل بوده است.(10)
   حافظ ابن کثیر دمشقی در کتاب البدایة والنهایه خلیفه بن خیاط عصفرِي را یکی از ائمه تاریخ خوانده است.(11)
   اما أبومحمد عبدالرحمن ابن أبِي حاتم رازِي در کتاب الجرح والتعدیل می نویسد: از پدرم راجع به خلیفه بن خیاط عصفرِي سوال نمودم، گفت: من از او حدیث نمی نویسم، او قوی نیست، و أبوزرعه روایت از وی را ترک نموده است.(6)
   محمد بن اسحاق بن ندیم در کتاب الفهرست، مصطفی بن عبدالله حنفی معروف به حاجی خلیفه در کتاب کشف الظنون و إسماعیل پاشا بغدادِي در کتاب هدية العارفین و آثارالمصنفین کتب ذیل را از جمله تالیفات خلیفه بن خیاط عُصفرِي بصرِي آورده اند: 1- کتاب طبقات، در این کتاب زندگی نامه 3375 محدث آمده است. 2 – کتاب تاریخ. 3 – طبقات القُراء. 4 – أجزاء القرآن و أعشاره و اسباعه و آیاته. 5 - المسند فِي الحدیث. 6 - تاریخ الزَّمنی والعُرجان والمَرضَی والعُمیان.(9، 16 و 17)
منابع و مآخذ:
1– مقدمه کتاب طبقات خلیفه بن خیاط عصفرِي – صفحه 13 و 14 – بقلم دکتور اکرم ضیاء العمرِي – عربی.
2– مقدمه کتاب تاریخ خلیفه بن خیاط عصفرِي – از صفحه 5 الی صفحه 30 – بقلم دکتور اکرم ضیاء العمرِي – عربی.
3– تاریخ کبیر – جلد سوم – قسم دوم از جزء دوم – حرف خاء – صفحه 191 – به شماره 646 – تالیف امام محمد بخاری – عربی.
4– أسامی من روی عنهم محمد بن إسماعیل بخاری – صفحه 123 – به شماره 85 – تالیف حافظ عبدالله بن عدِي جرجانِي – عربی.
5– تقریب الثقات – صفحه 428 – به شماره 4123 – حرف خاء – محمد بن حبان بستِي عربی.
6– الجرح والتعدیل – جلد سوم – صفحه 367 – حرف خاء - به شماره4021/ 1727 – تالیف عبدالرحمن بن أبِي حاتم رازِي – عربی.
7– الأنساب – جلد چهارم – صفحه 202 و 203 – حرف عین – تالیف  أبِي سعد عبدالکریم بن محمد تیمِي سمعانِي – عربی.
8– تهذیب التهذیب – جلد دوم – صفحه 99 و 100 – به شماره 2057 – تالیف حافظ ابن حجر عسقلانی – عربی.
9– هدیة العارفین و آثار المصنفین – جلد اول – حرف خاء – صفحه 179 – تالیف إسماعیل باشا بغدادِي – عربی.
10– وفیات الاعیان – جلد دوم – صفحه 243 و 244 – به شماره 219 – تالیف أبی العباس ابن خلکان – عربی.
11– البدایة والنهایه – جلد دهم – صفحه 343 – حوادث سال 240 هجری قمری – تالیف حافظ ابن کثیر دمشقِي – عربی.
12- سیر أعلام النبلاء – جلد دوم – صفحه 1320 و 1321 – به شماره 1925 - طبقه دوازدهم – تالیف امام شمس الدین ذهبی – عربی.
13 -تذکرة الحفاظ – جلد دوم – صفحه 436 – به شماره 442 – حرف خاء – تالیف امام شمس الدین ذهبِي – عربی.
14– اخبار القضاة – جلد دوم – صفحه 175 – تالیف محمد بن خلف بن حیان بغدادِي ملقب به وکیع – عربی.
15– شذرات الذهب – جلد دوم – صفحه 221 – حوادث سال 240 هجری قمری – تالیف شهاب الدین ابن عماد حنبلی – عربی.
16– الفهرست – مقاله ششم - صفحه 422 – تالیف  محمد بن اسحاق بن ندیم – ترجمه محمد رضا تجدد – فارسی.
17 – کشف الظنون – جلد پنجم – صفحه 287 – حرف خاء – تالیف مصطفی بن عبدالله حنفی معروف به حاجی خلیفه – عربی.
18 – اعلام زرکلی – جلد دوم – صفحه 312 – حرف خاء – تالیف خیرالدین زرکلِي – عربی.
19 – لغت نامه دهخدا – جلد چهاردهم – صفحه 21161 – حرف میم – تالیف علامه علی اکبر دهخدا – فارسی.
20 – ویکی پیدیا دانش نامه آزاد –  آخرین ویرایش ماه ژوئیه سال 2018 ساعت 29/ 21 دقیقه – فارسی.
21 – سایت حوزه – به نقل از مجله تاریخ – هفتم مهرماه سال 1381 هجری خورشیدِي شماره یازدهم – شخصیت و تاریخ خلیفه بن خیاط – نویسنده معصوم علی پنجه – فارسی.

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر

إبراهیم بن عبدالله هروی:

  -     حافظ استاد أبوإسحاق إبراهیم بن عبدالله بن حاتم هروِي ساکن بغداد شخصیتی متکلم، قارِي، صدوق و یکی از مشاهیر محدثین بوده، و اصل او از ه...