أبوبکرعبدالله
بن محمد بن عبدالرحمن بن أبِي بکر صدیق قُرَشِي تَیمِي مَدَنِي معروف به ابن أبِي
عَتِيق مردی ظریف و شوخ طبع بوده است، و شهرت وی به ابن أبِي عتیق به جهت انتساب
وی به حضرت ابوبکر صدیق(رض) می باشد، که عتیق لقب داشت، و پدرش محمد نیز أبوعتیق
خوانده می شد. مادرش رُمَیثَه دختر حارث بن حُذَیفه بن مالک بن ربیعه بن اعیا بن
مالک بن علقمه بن فراس بن غَنم بن مالک بن کِنانه است. ابن أبِي عتیق از جمله
تابعین و در شمار اشراف مدینه بوده، و در قرن اول هجری در زمان خلافت امویان در
مدینه می زیسته است.(1، 2، 5و 6)
موصوف از عامر بن سَعد بن أبِي وقاص، عبدالله
بن عمر بن خطاب، عمه پدرش أم المؤمنین حضرت عائشه(رض) و عده أی دیگر حدیث روایت
نموده، و از وی خالد بن سَعد، شریک بن عبدالله بن أبِي نَمِر، پسرش عبدالرحمن بن
عبدالله بن أبِي عتیق، عمرو بن دینار، محمد بن إسحاق بن یسار، پسرش محمد بن
عبدالله بن أبِي عتیق، نافع مولای ابن عمر، أبو جَزَرَه یعقوب بن مُجاهد مَدَنِي،
أبوسُفیان بن علاء مازنِي، برادرش أبِي عمرو بن علاء و تعدادی دیگر روایت کرده
اند. احادیث ابن أبِي عتیق را بخارِي، مسلم، نسائِي، ابن ماجه و ابوداود در کتب
شان آورده اند.(1)
أحمد بن عبدالله عِجلِي او را مدنِي، تابعِي و
ثقه گفته است. مصعب بن عبدالله زبیرِي می گوید: ابن أبِي عتیق مردی صالح و نیکوکار
و در نهایت ظریف و شوخ طبع بود.(5) ذهبی نیز او را ثقه گفته است.(4)
إمام أبوحاتم محمد بن حبان بستِي در کتاب
تقریب الثقات ابن أبِي عتیق را در شمار ثقات آورده، و می نویسد: عبدالله بن محمد
بن عبدالرحمن بن أبِي بکر صدیق(رض) از جمله تابعین بوده، و برایش ابن أبِي عتیق می
گویند، و پدرش أبوعتیق محمد پسر عبدالرحمن بن أبِي بکر صدیق(رض) بوده است.(3)
محمد بن سعد کاتب واقدی در کتاب طبقات می
نویسد: عبدالله بن محمد(ابن أبِي عتیق) این فرزندان را آورد: محمد، ابوبکر، عثمان،
عبدالرحمن، عمر، عاتکه، عائشه و زینب که مادر شان أم ابیها دختر عبدالله بن
عبدالرحمن بن أبِي بکر صدیق(رض) بوده است، و عائشه دیگری که نامش را ام کلثوم هم
گفته اند، و آمنه مادرش ام إسحاق دختر طلحه بن عبیدالله بن عثمان تیمِي(رض) بوده
است.(ام إسحاق در اول همسر امام حسن و بعد همسر امام حسین بود و بعد از آن او را
ابن ابی عتیق به زنی گرفت) و فاطمه دختر حسین بن علی بن ابی طالب(رض) خواهر مادری
اواست.(6)
ابن أبِي عتیق مردی ادیب ، ظریف و خوش طبع
بوده، چنان که در دائرة المعارف اسلامی آمده است: از زندگی ابن أبِي عتیق اطلاع
چندانی در دست نیست، حتی تاریخ مرگ او را نمی دانیم و در انبوه داستان های نکته
آمیزی که در بارۀ وی آورده اند، هیچ اشاره أی به پایان زندگی او نشده است. در این
داستان ها وی مردی نیک نفس و مورد احترامی جلوه می کند، که در عین شوخ چشمِي و سبک
سری حد ادب را نیک می شناسد، و هیچ یک از بزرگانی که وی را با آنان ماجرائی و
حدیثی بوده است، چون ام المؤمنین عائشه، عبدالله ابن عمر، إمام حسن و إمام حسین
رضی الله تعالی عنهم اجمعین از وی دل آزرده نشده و او را سرزنش نکرده اند. ابن ندیم
به دو کتاب که هر دو ابن أبِي عتق نام دارند، اشاره می کند، یکی را در شمار آثار
مداینِي دربارۀ نسب قریش ذکر کرده، و دیگری را در آثار ابوایوب مدینی که خود از
جمله ظرفا، ادبا و موسیقی شناسان مدینه بوده، و چندین کتاب در همین موضوعات نوشته،
آورده است. و داستان های زیادی در کتاب الاغانی ابوالفرج اصفهانی نیز به نقل از
ابن أبِي عتیق آمده است.(7 و 8)
منابع
و مآخذ:
1 –
تهذیب الکمال – جلد شانزدهم – از صفحه 65 الی صفحه 69 – به شماره 3539 – تالیف حافظ
جمال الدین مزی – عربی.
2 –
تاریخ کبیر – جلد پنجم قسم اول از جزء سوم - صفحه 184 و 185 – به شماره 577 –
تالیف إمام محمد بن إسماعیل بخارِي – عربی.
3 –
تقریب الثقات – صفحه 719 – به شماره 7898 – تالیف ابوحاتم محمد بن حبان بستِي –
عربی.
4 –
الکاشف – جلد دوم – صفحه 122 – به شماره 2990 – حرف عین – تالیف امام ابوعبدالله
شمس الدین ذهبِي – عربی.
5 –
تهذیب التهذیب – جلد سوم – صفحه 244 – به شماره 4159 – تالیف حافظ ابن حجر
عسقلانِي – عربی.
6 –
طبقات – جلد پنجم – صفحه 310 – تالیف محمد بن سعد کاتب واقدِي – ترجمه دکتر محمود
مهدوی دامغانی – فارسِي.
7 –
الفهرست – مقاله سوم - صفحه 169 – تالیف محمد
بن اسحاق بن ندیم – ترجمه محمد رضا تجدد – فارسی.
8 – دائرة المعارف بزرگ اسلامی – جلد دوم – صفحه 680
و 681 – مقاله ابن ابی عتیق – نویسندگان آذرتاش آذرنوش و ابوالفتح حکیمیان –
فارسی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر