أبو
موسی محمد بن ابوبکر عمر بن أبِي عیسی احمد بن عمر بن محمد بن احمد اصفهانی مکنی و
معروف به ابو موسی مدینی اصفهانی شافعی از حافظان نامدار حدیث و از مصنفان بزرگ و برجسته می باشد، مولد، منشأ و مدفن او
در اصفهان و او در معرفت حدیث وحید عصر خود بوده است. موصوف در ماه ذی القعده
سال501 هجری قمری در اصفهان ولادت یافت، و به مناسبت نسبتش به مدینة اصفهان معروف
به مدینی گردید، وی اصلاً از منطقه جِی بود، که به شهرستان معروف است، و ناحیتی از
نواحی اصفهان می باشد. پدر ابوموسی که متولد سال 465 هجری قمری و از عالمان زمان
خود بود، ابو موسی را در کودکی برای فرا گرفتن حدیث به نزد کسانی چون ابوسعد محمد
بن علی بن محمد کاتب، ابوعلی حداد، ابوالقاسم غانم بن محمد برجی و ابومنصور محمد
بن عبدالله مندویه فرستاد، و او از ایشان تیمناً حدیث شنید. و از این طریق ابو
موسی بعضی از اصحاب ابونعیم اصفهانی را درک نموده است. ابوموسی در کودکی قرآن را
فراگرفت، و سپس فقه شافعی را نزد ابوعبدالله حسن بن عباس رستمی آموخت، و همچنین در
نحو و لغت مهارت یافت، وی برای استماع حدیث و استفاده از مشایخ دیگر از اصفهان
خارج شد، و به بلاد جبال و از جمله همدان سفر کرد، و در ماه شوال سال 524 هجری
قمری به بغداد وارد شد، و در همان سال به حج رفت، و پس از آن باز به بغداد بازگشت.
ابو موسی از دانشمندانی چون ابوالقاسم بن حصین، ابوبکر محمد بن عبدالباقی انصاری،
هبة الله بن حصین و ابوالعِز بن کادَش بهره برد. گفته اند: ابو موسی از حدود 400
تن از مشایخ زمان خود در اصفهان، بغداد، همدان و دیگر نواحی استفادۀ علمی کرده
است، که از میان آنان از کسانی چون ابوالقاسم اسماعیل بن محمد تیمی، ابوالفتح محمد
بن عبدالله خِرکِي، محمد بن ابی نصر لفتوانی، ابوالمحاسن مسعود بن محمد بن غانم هروی،
ابوطاهر عبدالکریم بن ابی الفتح حسن آبادی، ابوالفضل محمد بن طاهر مقدسی معروف به
قیسرانی، ابومنصور عبدالرحمن بن محمد قزار و نیز از پدرش می توان نام برد. وی هم
چنین قرآت دهگانه را نزد محمد بن حسین مزرقی فراگرفت. می گویند: وی از شیخ منتجب
الدین رازی عالم امامی معاصرش نیز حدیث شنیده است.
ابو موسی مدینی از اشخاص زیر روایت حدیث نموده
است: ابی سعد محمد بن مطرز، ابی منصور محمد بن عبدالله بن مندویه شُرَوطِي، غانم
بن ابی نصر برجمِي، ابی علی حدَّاد، حافظ هبة الله بن حسن ابرقوهی، حافظ یحیی بن
منده، حافط ابی الفضل محمد بن طاهر مقدسی، ابی العباس احمد بن حسین بن ابی ذر،
محمد بن ابراهیم صالحانی، ابی بکر محمد بن علی بن ابی ذر، ابی طاهر بن عبدالرحیم،
ابی غالب احمد بن عباس بن کوشیذ، ابراهیم بن حسن بن ابرویه، سبط صالحانی،
عبدالواحد بن محمد صباغ دشتج، ابی الفتح اسماعیل بن فضل السراج، حافظ ابی القاسم
اسماعیل بن محمد بن ابی الفضل تیمی، ابی طاهر اسحاق بن احمد راشتیانی، واعظ تمیم
بن علی قصار، رئیس جعفر بن عبدالواحد ثقفی، ابی محمد حمزه بن عباس علوی، ابی شکر
حمد بن علی حبال، ابی طیب حبیب بن ابی مسلم طهرانی، ابی الفتح رجاء بن ابراهیم
خباز، طلحه بن حسین بن ابی ذر صالحانی، ابی القاسم طاهر بن احمد بزار، حافظ ابی
الخیر عبدالله بن مرزوق هروی، ابی بکر عبدالجبار بن عبیدالله بن فوریه دلال از
اصحاب ابی نعیم، ابی نهشل عبدالصمد بن احمد عنبری، محمود بن اسماعیل صیرفی أشقر،
هیثم بن محمد بن هیثم أشعری، خجسته دختر علی بن ابی ذر صالحانیه، ام لیث دعجاء
دختر ابی سهل فضل بن محمد و فاطمه دختر عبدالله جوزدانیه.
ابوموسی در معرفت حدیث، علل و رجال آن متبحر
بود، و او را امام عصر و شیخ الاسلام خوانده اند. ابوموسی شاگردان زیادی داشته
است، و بعضی از آن ها از او حدیث نیز روایت نموده اند، که از میان آنان از ابوسعد
سمعانی، حافظ ابوبکر محمد بن موسی حازمی، حافظ ابومحمد عبدالغنی بن عبدالواحد
مقدسی، حافظ ابومحمد عبدالقادر بن عبدالله رهاوی، حافظ محمد بن مکی اصفهانی،
ابونجیح محمد بن معاویه، حسن بن أبِي مَعشَر اصفهانی، ناصح عبدالرحمن بن حنبلی را
می توان نام برد. ابوسعد می گوید: از ابی موسی حدیث شنیدم، و نوشتم، و او شخصیتی
ثقه و صدوق است. حافظ عبدالقادر رهاوی گفت: آنچه را از ابو موسی در اصفهان شنیدم،
امکان شنیدن آن از دیگران نیست، او از حفظ و اتقان عالی برخوردار بوده، تصانیف
متعددی دارد، و شخصیتی ثقه و عفیف می باشد. ابومسعود کوتاء(عبدالجلیل بن محمد بن
عبدالواحد اصفهانی متوفی سال 553 هجری قمری) گفت: ابوموسی مدینی گنجی پوشیده بود.
ابن نجار می گوید: حفظ و علم ابوموسی مدینی شهرت آفاقی داشت، و بر او صفاتی جمع
شده بود، که کمتر بر کسی جمع می شود، از قبیل حفظ، علم، دین، إتقان، صلاح، استحکام
در روش، صحت ضبط و نقل، حسن تصانیف و ثقه بودن.
محمد بن محمود رُوَیدَشتِي می گوید: ابو موسی مدینی اصفهانی در نیمه شب
چهارشنبه نهم ماه جمادی الاول سال 581 هجری قمری به عمر هشتاد سالگی در اصفهان درگذشت،
و او حافظ مشرق زمین در زمانه خود بوده است. و موصوف را در مصلی اصفهان پشت محراب
جامع دفن نمودند.
تألیفات ابو موسی مدینی اصفهانی عبارت اند از:
1 – اخبارالطوال. 2 – اللطائف من دقائق المعارف فِي علوم الحفاظ والأعارف، فی
روایة الکبار و نحوهم عن الصغار. 3 – تتمه معرفة الصحابه که ذیلی بر کتاب معرفة
الصحابه ابوعبدالله ابن منده است. 4 –کتاب الوظائف. 5 - عوالی التابعین. 6 – مجموع
المغیث فِي علمي القرآن والحدیث. 7 – الزیادات، اضافاتی بر کتاب انساب مقدسي است.
8 – کتاب القنوت. 9 – تتمه کتاب الغریبین هروی. 10 – تضییع العمر والأیام فی
اصطناع المعروف إلی اللنام. 11 – الاسماء المشترکة بین الرجال والنساء. 12 – انساب
المحدثین. 13 – الترغیب والترهیب. 14 – دستور المذکرین. 15 – العدة فِي مناقب أبِي
عبدالله ابن مندة ذیل اسماء الصحابة لابن مندة. 16 – سباعیات فِي الحدیث. 17 –
الشرح المکمل فِي نسب الحسن المهمل. 18 – الطوالات فِي الواهن والموضوع من الحدیث
در دو مجلد. 19 – کتاب الحفظ والنسیان. 20 – من اسمه صالح. 21 – من اسمه عطاء. 22 –
نزهة الحفاظ. 23 – خصائص المسند، أي مسند احمد بن حنبل.
منابع و مآخذ:
1 – دائرة المعارف بزرگ اسلامی
جلد ششم – صفحه 306 و 307 – مقاله ابو موسی مدینی. فارسی.
2 – کشف الظنون حاجی خلیفه جلد
ششم صفحه 80 و 81 تالیف مصطفی بن عبدالله رومی حنفی – عربی.
3 – سیر اعلام النبلاء مجلد
چهارم صفحه 540، 541 و 542 طبقه 30 به شماره 5267 تالیف امام شمس الدین ذهبی – عربی.
4 – اعلام زرکلی جزء ششم صفحه
313 تالیف خیرالدین زرکلی – عربی.
5 – طبقات الشافعیة الکبری جزء
ششم صفحه 660، 661، 662 و 663 طبقه پنجم در شرح حال کسانی بعد از سال 500 وفات
یافتند، به شماره 675 تالیف تاج الدین ابی نصر عبدالوهاب سبکی – عربی.
6 – تتمة المختصر جلد دوم صفحه
95 تالیف شیخ زین الدین عمر بن الوردی - عربی.
7 – وفیات الاعیان مجلد چهارم
صفحه 109 و 110 به شماره 618 تالیف ابی العباس ابن خلکان - عربی
8 – ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة
واللقب جلد پنجم صفحه 276 و 277 تالیف علامه میزامحمد علی مدرس- فارسی.
9 - لغت نامه دهخدا جلد 13 صفحه 20546 تالیف علامه
علی اکبر دهخدا – فارسی. 
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر