حافظ بزرگ ابوعلی حسین بن محمد بن عبدالرحمن بن فهم
بن مُحرز بن ابراهیم بغدادِي معروف به حسین بن فهم در ماه رمضان سال 211 هجری قمری
متولد گردیده، و در جانب شرقی ناحیه رصافه بغداد سکونت داشته است. نامبرده از محمد
بن سعد کاتب واقدِي صاحب کتاب طبقات، خلف بن هشام بَزَّار، محمد بن سلام جُمحِي،
یحیی بن معین، مصعب بن عبدالله زبیرِي، أبا خیثمه زُهیر بن حرب، حسن بن حماد
سَجَّاده، مُحرِز بن عَون، سلیمان بن أبِي شیخ، عبیدالله بن عمر قوارِيرِي و هم
ردیفان ایشان حدیث روایت نموده است. و از او احمد بن معروف خشاب، احمد بن کامل
قاضِي، إسماعیل بن علِي خطبِي و ابوعلی طومارِي روایت کرده اند. می گویند: روایاتش
از روی فهم سخت و دشوار است، مگر برای کسانی که با او ملازمت داشتند، و او با اهل
علم مجالس مذاکره داشته، و جماعتی از او بر سبیل مذاکره املاء گرفته اند. احمد بن
کامل می گوید: حسین بن فهم نیکو مجلس، متخصص در علوم، حافظ حدیث، فصیح الکلام،
متوسط در علم فقه و وارد به اصناف، اخبار، نسب، شعر و معرفة الرجال بوده، و به
مذهب عراقیین تمایل داشته است. حسن بن فهم می گفت: با ابن معین مصاحبت داشتم،
معرفة الرجال را از او آموختم، با مصعب بن عبدالله زبیری مصاحبت داشتم، علم انساب
را از او فراگرفتم، با أبا خیثمه صحبت داشتم، مسند را از او آموختم، و حسن بن حماد
سجاده فقه را به من آموزش داد. دارقطنی می گوید: حسین بن فهم قوی نیست. ابوالفرج
طناجیرِي از علی بن عمر تمار و او از ابوبکر بن کامل قاضِي و او از حسین بن فهم
روایت نموده، که گفت: فرزندام! برایم شهادت دهید، که اگر من یکی از این سه عمل را
انجام دادم، دیوانه می باشم: اگر در نزد حاکم شهادت دهم، اگر برای عوام حدیث
بگویم، و اگر امانت کسی را بپذیرم. أزهرِي از عبدالرحمن بن خلال و او از محمد بن
احمد بن یعقوب بن شیبه روایت نموده، که گفت: از ابوبکر بن ابی خیثمه شنیدم، که می
گفت: وقتی که فهم پدر حسین بن فهم متولد گردید، پدرش قرآن کریم را به سبیل تفاعل
گرفت، و هر صفحه أی را که باز کرد، این
جملات آمد: (فَهُم لَا یَعقِلُون – فَهُم لَا یَعمَلُون – فَهُم لَا یُبصِرُون –
فَهُم لَا یَسمَعُون.) برآشفته شد، و او را فهم نامید.
محمد بن
احمد بن رِزق به نقل از اسماعیل بن علی خُطبِي گفته است: از أباعلی حسین بن فهم
دربارۀ تاریخ تولدش پرسیدم، گفت: من در ماه رمضان سال 211 هجری قمری متولد گردیدم.
ابن رِزق از قول اسماعیل خطبِي می گوید:
ابوعلی حسین بن محمد بن عبدالرحمن بن فهم در شامگاه روز جمعه وفات یافت و در
چاشتگاه روز شنبه در ماه رجب سال 289 هجری قمری او را دفن کردند، و در گورستان باب
البَرَادان(که در آن جماعتی از اهل فضل و دانشمندان از جمله برامکه بغداد دفن اند)
به خاک سپرده شد، و در روز دفن وی زلزله شدیدی مدینة السلام بغداد را لرزاند. حسن
بن ابی بکر به نقل از احمد بن کامل قاضی می گوید: حسین بن محمد بن عبدالرحمن بن
فهم شامگاه روز جمعه وفات یافت، و در روز جمعه چهارده شب باقیمانده از ماه رجب سال
289 هجری قمری دفن گردید، عمر وی در هنگام وفات 79 سال بود، اما در رنگ چهره اش
تغیر عمده أی مشاهده نمی شد.
منابع و مآخذ:
1 – طبقات علماء الحدیث – جزء دوم – صفحه 396 و 397 –
به شماره 669 – تالیف امام ابی عبدالله دمشقی صالحي – عربی.
2 – تاریخ بغداد – جلد هشتم – صفحه 657 و 658 – به
شماره 4143 – تالیف خطیب ابوبکر بغدادی –
عربی.
جناب آقای غریق! سلام و احترامات مرا به پذیرید.
پاسخحذفامروز از صفحه تان دیدم کردم بسیار جالب و پر بار بود . ان شا الله که به عنوان یک گنجینه علمی و تاریخی مورد استفاده همگان خصوصا اهل تحقیق قرار بگیرد و دیگران نیز بتوانند در این راه گام های موثری بردارند.
جناب آقای غریق! سلام و احترامات مرا به پذیرید.
پاسخحذفامروز از صفحه تان دیدن کردم بسیار جالب و پر بار بود . ان شا الله که به عنوان یک گنجینه علمی و تاریخی مورد استفاده همگان خصوصا اهل تحقیق قرار بگیرد و دیگران نیز بتوانند در این راه گام های موثری بردارند. با عرض احترام و آرزوی موفقیت های بیشتر. محمد یوسف قوام احراری